Ρέκβιεμ Πένθος για τον πλάτανο του Συρράκου

Ευάγγελος Αυδίκος
Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Ρέκβιεμ Πένθος για τον πλάτανο του Συρράκου

«Να 'χε καεί ο πλάτανος, να του 'πεφταν τα φύλλα, που κρέμασαν το μπόι μου,
 το μαργαριταρένιο».

Το δημοτικό τραγούδι, δια στόματος του απαγχονισθέντος ήρωα,  στοχοποιεί τον πλάτανο, που πρόσφερε τα κλαδιά του σ’ όσους επιβουλεύτηκαν τη ζωή του. Για το λόγο αυτό εκφράζει την πικρία του αλλά και διατυπώνει την επιθυμία του να είχε καταστραφεί ο πλάτανος. Είναι ο πόνος του λαϊκού δημιουργού, που στρέφεται εναντίον ενός αγαπημένου και πολυτραγουδισμένου δέντρου, που έχει ταυτιστεί με τη λεβεντιά και τη μακροζωϊα.
     Τα πλατάνια στην Γκούρα, την κεντρική πλατεία του Συρράκου, συμπύκνωναν την κοινοτική παράδοση, μιας και έχουν, σύμφωνα με τους ειδικούς,  κοντά στους οχτώ αιώνες ζωή. Αναπόφευκτα, έγιναν το σύμβολα του πολιτισμικού ήθους του χωριού αλλά και της ιστορικής του διαδρομής. Ο χορός, πρωτίστως τον Δεκαπενταύγουστο, ήταν ανανέωση των δεσμών με την παράδοση του χωριού. Η κοινότητα καταργούσε τον χρόνο , καθώς όσοι χόρευαν –ή και παρακολουθούσαν- είχαν την αίσθηση πως γινόταν ένας κύκλος, ζωντανοί και νεκροί πρόγονοι.
      Αυτή η αίσθηση οδηγούσε και τα δικά μου βήματα στο προγονικό χωριό. Δεν παραλείπω τις τελευταίες δύο δεκαετίες να είμαι παρών στο πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου. Ευκαιρία για αναβάπτιση στη μνήμη. Το Συρράκο είναι ένας από τους τόπους που με απελευθερώνει από τα τοξικά αισθήματα. Το πανηγύρι του είναι, σε κάθε περίπτωση, κορυφαία τελετουργία , ο χώρος όπου η μνήμη, τα συναισθήματα και η ανάγκη για ψυχική ανάταση αρθρώνονται αρμονικά.
      Όμως, πέρυσι συγκλονίστηκα από το θέαμα που αντίκρισα. Η   ανάβαση στο ασύγκριτης αρχιτεκτονικής και φυσικής ομορφιάς χωριό  για ανάταση συνοδεύτηκε από μια πληγή. Ήταν ο πλάτανος που είχε χάσει την πάλη με τη ζωή. Τα κλαδιά του έχασκαν άπνοα πλημμυρίζοντας την ψυχή με πόνο για το σύμβολο που δεν άντεξε στην αρρώστια των πλατάνων. Ένιωσα σα να πέθανε ένας δικός μου άνθρωπος, να ακρωτηριάστηκε η μνήμη μου.

       Δεν είμαι ειδικός για να αποφανθώ για τις αιτίες που ευθύνονται για τη μεγάλη απώλεια. Ωστόσο, μπορώ να επαναλάβω τα λόγια των ειδικών πως ο φορέας της καταστροφής στο φυσικό περιβάλλον είναι ο άνθρωπος. Η απληστία του και η απρονοησία του. Η αδιαφορία του για τη φύση. Η κοντόφθαλμη αντίληψή του για το τι είναι παράδοση. Που περιορίστηκε στους χορούς και τα τραγούδια. Που η φύση θεωρήθηκε ενοχλητική. Που εμπόδιζε το κέρδος. Γι’ αυτό και το χώμα έγινε τσιμέντο κι άσφαλτος. Για να μην σκονίζεται το φρεσκοπλυμένο αυτοκίνητο του Νεοέλληνα. Που το μόνο που κράτησε από τα δημοτικά τραγούδια ήταν η επιθυμία του να πηγαίνει ‘έφιππος’ παντού. Που μόλυνε ποτάμια, κόλπους και λίμνες αποθέτοντας σ’ αυτά την άγνοιά του, τη βιασύνη του για πλουτισμό χωρίς να σεβαστεί τον μεγάλο χορηγό της ζωής του: τη φύση. Που καταστρέφει τους φυσικούς πόρους κάνοντας πιο φτωχή σε ποιότητα τη ζωή των παιδιών και των εγγονών του.

      Όλα αυτά τα είδα στον χρόνο που μεσολάβησε μετά το ‘τετέλεσται’ του πλατάνου στον Συρράκο. Στη συζήτηση που ακολούθησε. Επικράτησε σιωπή. Απουσίασε η αναζήτηση των αιτίων, για να μην επαναληφθεί η απρονοησία. Κυριάρχησε η τάση «ας μην ξύνουμε τις πληγές», μια τυπική νεοελληνική συμπεριφορά που αντιγράφει την πρακτική της Καμηλοπάρδαλης. Σκεπάζουμε το πρόβλημα. Δεν στενοχωράμε κανέναν. Πρόκειται για την ίδια αντίληψη που εμπότισε τη νοοτροπία του Νεοέλληνα τις τελευταίες δεκαετίες. Κανείς δεν φταίει. Το πολύ πολύ να γίνει κάποια ΕΔΕ για να καταλαγιάσουν τα πάθη. Ώσπου να ξεχαστεί η συμφορά. Και μετά πάλι τα ίδια. Δυστυχώς, η κρίση δεν μας έχει κάνει σοφότερους. Κάποιες φορές , μπορώ να ισχυριστώ πως επέτεινε την προχειρότητα και την απουσία ευθύνης για τα δημόσια πράγματα.

      Ο πλάτανος ξεριζώθηκε. Όσα άκουσα πως το ξερίζωμα του πλατάνου θα δώσει περισσότερο χώρο για τοποθέτηση τραπεζιών στο πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου, τα θεώρησα απόρροια της πληγής που άφησε το πλατάνι. Στην αρχή. Στη συνέχεια συνειδητοποίησα πως επιζεί , ακόμη και στην κρίση, η ασέβεια προς την παράδοσή μας. Η αντιμετώπιση της φύσης ως πηγή πλούτου. Αυτό το μοντέλο έφαγε τα ψωμιά του. Ας το καταλάβουν όλοι. Κάθε πλάτανος που χάνεται είναι και μια τρύπα στην ιστορία μας.