Παίρνετε φάρμακα; Ποιες τροφές πρέπει να προσέχετε;

του Ξενοφώντα Τσούκαλη, Μ.D., medlabnews.gr

Όταν λαμβάνουμε ένα φάρμακο οι τροφές που καταναλώνουμε παράλληλα μπορούν να μειώσουν τη δράση του, ακόμη και να την ακυρώσουν, ή αντιθέτως να αυξήσουν την απορρόφησή του από τον οργανισμό. Δυστυχώς δεν το γνωρίζουν και όλοι οι ασθενείς. Αν και οι περισσότεροι έχουν ακούσει σχετικά με τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ διαφορετικών φαρμακευτικών ουσιών, αποτελούν μειοψηφία εκείνοι που έχουν υπόψη τους ότι και η διατροφή τους μπορεί να επηρεάσει τη δράση των φαρμάκων.
Κάποιες ομάδες πληθυσμού κινδυνεύουν από τις αλληλεπιδράσεις των τροφών και των φαρμάκων περισσότερο, όπως οι ηλικιωμένοι που λαμβάνουν συνήθως περισσότερα του ενός σκευάσματα κάθε ημέρα αλλά και οι χρονίως πάσχοντες που επίσης επιβαρύνονται αρκετές φορές με πολλά φάρμακα, τα οποία μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις έχουν πολύ μικρό «θεραπευτικό παράθυρο». Αυτό σημαίνει ότι η δράση τους ακυρώνεται ή προκαλούνται σοβαρές παρενέργειες ακόμη και αν μεταβληθεί στο ελάχιστο η συγκέντρωσή τους στην κυκλοφορία του αίματος. Στην ομάδα υψηλού κινδύνου περιλαμβάνονται επίσης τα αλκοολικά άτομα, οι έγκυοι, τα βρέφη και τα παιδιά, οι νηστεύοντας, αλλά και οι παχύσαρκοι.

Οι αλληλεπιδράσεις φαρμάκων και θρεπτικών συστατικών είναι το αποτέλεσμα παραγόντων που έχουν να κάνουν τόσο με τα ίδια τα φάρμακα και τα θρεπτικά συστατικά όσο και με την ιδιαιτερότητα του ατόμου που τα λαμβάνει.
Οι αλληλεπιδράσεις αυτές μπορεί να κάνουν ένα φάρμακο λιγότερο αποτελεσματικό, να ενισχύσουν τη δράση του φαρμάκου ή να προκαλέσουν ανεπιθύμητες παρενέργειες. Υπάρχουν, επίσης, αναφορές ορισμένων φαρμάκων που ελαττώνουν τη δραστικότητα βιταμινών και μετάλλων.

Επίδραση της τροφής στη δραστική ουσία
Η ταυτόχρονη λήψη τροφής – φαρμάκου μπορεί να επιφέρει αποτελέσματα όπως:
• Μείωση της απορρόφησης: Τα γαλακτοκομικά προϊόντα μπορούν να μειώσουν την απορρόφηση κάποιων φαρμάκων, όπως είναι η κυπροφλοξασίνη, η μινοκυκλίνη, η δοξυκυκλίνη, η κετοκοναζόλη και η ιτρακοναζόλη.
• Επιβράδυνση της δράσης του φαρμάκου: Η ενέργεια αυτή είναι ανεπιθύμητη τις περισσότερες φορές (πχ. λοραταδίνη), παρότι σε μερικές περιπτώσεις θεωρείται ευνοϊκή (πχ. αιθανόλη, κλονιδίνη).
• Αύξηση της απορρόφησης: Η παρουσία λιπαρής τροφής στο γαστρεντερικό σωλήνα αυξάνει την απορρόφηση των λιποδιαλυτών φαρμάκων, όπως είναι η γκριζεοφουλβίνη και τα ρετινοειδή.
• Καμιά αλληλεπίδραση: Η ακυκλοβίρη, η βαλακυκλοβίρη και η φαμκυκλοβίρη, μπορούν να χορηγηθούν είτε μαζί με την τροφή είτε ανεξάρτητα από αυτή.
Παραδείγματα επίδρασης της διατροφής στη θεραπεία:
Σε περίπτωση μακροχρόνιας λήψης αντιβιοτικών, ένα διαιτολόγιο που περιλαμβάνει μια αυξημένη κατανάλωση γιαουρτιού, μπορεί να συμβάλλει θετικά στην αποκατάσταση της χλωρίδας του εντέρου.
Μία δίαιτα κνίδωσης με αποφυγή των ερεθιστικών τροφών (πχ. συντηρητικά, ζωικά λιπαρά, καφές, ξηροί καρποί και φράουλες) και αντικατάσταση των γευμάτων με τροφές όπως είναι τα ζυμαρικά, βραστές πατάτες, άπαχο κοτόπουλο και μήλα, συμβάλλει στην αντιμετώπιση αλλά και στην πρόληψη των αλλεργικών καταστάσεων.

Ορισμένα φυσικά προϊόντα και θεραπευτικά βότανα που λαμβάνονται από αρκετά άτομα μπορεί να εμφανίσουν αλληλεπίδραση με φάρμακα. Ορισμένα από αυτά είναι το Ginkgo biloba, το οποίο σε συνδυασμό με αντιπηκτικά και αντιαιμοπεταλιακά φάρμακα αυξάνει τον κίνδυνο αιμορραγίας, το Ginseng που μπορεί να επιτείνει την υπογλυκαιμική δράση αντιδιαβητικών φαρμάκων, το σκόρδο που σε συνδυασμό με αντιπηκτικά και αντιαιμοπεταλιακά φάρμακα αυξάνει τον κίνδυνο αιμορραγίας, αλλά και η βαλεριάνα, η οποία επιτείνει τη δράση ορισμένων κατασταλτικών φαρμάκων του κεντρικού νευρικού συστήματος.

Πολλά λαχανικά και βότανα, όπως το κουνουπίδι, το μπρόκολο, το σπανάκι, το λάχανο και το πράσινο τσάι, είναι πλούσια σε βιταμίνη Κ, η οποία ευνοεί την πήξη του αίματος. Όταν τα τρόφιμα αυτά καταναλώνονται μαζί με αντιπηκτικά φάρμακα όπως η βαρφαρίνη (χορηγούνται για την «αραίωση» του αίματος και έτσι την πρόληψη των θρομβώσεων), η συνέπεια είναι να μην δρουν τα φάρμακα.
Η κατανάλωση χυμού γκρέιπφρουτ ενόσω ο ασθενής ακολουθεί θεραπευτική αγωγή με αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης οδηγεί σε αύξηση των επιπέδων των φαρμάκων στον οργανισμό. Παράλληλα ο χυμός γκρέιπφρουτ μπορεί να αλληλεπιδράσει με πολλά άλλα φάρμακα, όπως είναι οι ανταγωνιστές ασβεστίου, ορισμένα φάρμακα για τη μείωση της χοληστερόλης, σκευάσματα με οιστρογόνα όπως είναι τα αντισυλληπτικά, αγχολυτικά όπως οι βενζοδιαζεπίνες, αλλά και αντιισταμινικά φάρμακα και σκευάσματα που δρουν στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Το φαινόμενο αυτό πιστεύεται ότι οφείλεται σε ορισμένα - κατά τα λοιπά ευεργετικά - φλαβονοειδή που περιέχονται στο γκρέιπφρουτ και τα οποία μπλοκάρουν τη δράση μιας οικογένειας ενζύμων που αφθονεί στο ήπαρ και εμπλέκεται στον μεταβολισμό περίπου του 60% των φαρμάκων. Μάλιστα ένα ποτήρι χυμός φαίνεται ότι σε ορισμένες περιπτώσεις είναι αρκετό για να κάνει... τη ζημιά.

Ο χυμός πορτοκαλιού μπορεί να αλληλεπιδράσει με κάποια φάρμακα - συνήθως με αντιόξινα που περιέχουν παράγωγα αλουμινίου, αλλά και με κάποια αντιβιοτικά των οποίων μειώνει τη δραστικότητα.
Οι χυμοί μούρων και ροδιού επιβραδύνουν την διάσπαση της βαρφαρίνης (χορηγείται για την πρόληψη των θρομβώσεων) και των αντικαταθλιπτικών, με συνέπεια να μειώνουν την αποτελεσματικότητά τους.
Το κρέας που έχει ψηθεί στα κάρβουνα πρέπει να αποφεύγεται από τους πάσχοντες από άσθμα, επειδή κατά το ψήσιμο αναπτύσσονται ορισμένες χημικές ουσίες που μπορεί να ελαττώσουν τη δράση των αντιασθματικών φαρμάκων που περιέχουν την ουσία θεοφυλλίνη. Οι ίδιες ουσίες ενδέχεται επίσης να πυροδοτήσουν κρίσεις άσθματος, ανεξάρτητα από το είδος της φαρμακευτικής αγωγής που λαμβάνει ένας ασθενής. Συνεπώς, οι πάσχοντες από άσθμα δεν πρέπει να τρώνε κρέας ψημένο στα κάρβουνα – ειδικά αν είναι «καρβουνιασμένο».
Το κρέας (είναι επίσης καλή πηγή βιταμίνης Κ, η οποία πήζει το αίμα, και γι’ αυτό πρέπει να καταναλώνεται με μέτρο απ’ όσους παίρνουν αντιπηκτικά φάρμακα για να αποφύγουν τις θρομβώσεις.
Το ασβέστιο των γαλακτοκομικών προϊόντων μπορεί να ενωθεί με τα αντιβιοτικά τετρακυκλίνη και μινοκυκλίνη, που χορηγούνται για την αντιμετώπιση προβλημάτων όπως η ακμή και η κυστίτιδα, οδηγώντας στον σχηματισμό μιας αδιάλυτης μάζας στο έντερο, η οποία δεν μπορεί να απορροφηθεί από τον οργανισμό. Έτσι, μισό ποτήρι γάλα να πιει κανείς, μπορεί άθελά του να μειώσει την αποτελεσματικότητα των συγκεκριμένων αντιβιοτικών έως 80%.
Τα πλούσια σε φυτικές ίνες τρόφιμα (δημητριακά ολικής αλέσεως, φρούτα, λαχανικά, όσπρια) μπορεί να επιβραδύνουν την απορρόφηση πολλών φαρμάκων – μεταξύ αυτών της διγοξίνης (χορηγείται για την αρρυθμία), της μετφορμίνης (για τη ρύθμιση του σακχάρου στο αίμα) και των στατινών (μειώνουν τη χοληστερόλη). Ωστόσο, είναι σημαντικό να αποτελούν τμήμα της καθημερινής διατροφής, διότι θα επέλθει επιβράδυνση σε μηχανισμούς της πέψης που μπορεί να οδηγήσουν σε επικίνδυνη αύξηση των επιπέδων τους στον οργανισμό.
Με την καφεΐνη αλληλεπιδρούν αρκετά φάρμακα του κεντρικού νευρικού, αντιφλεγμονώδη, αντιυπερτασικά, αντισυλληπτικά, η θεοφυλλίνη και κάποια αντιβιοτικά όπως η σιπροφλοξασίνη. Η τερμπιναφίνη μειώνει την κάθαρση της καφεΐνης ενισχύοντας έτσι τα αποτελέσματα της.

Το αλκοόλ αλληλεπιδρά με πάρα πολλά φάρμακα και με διαφορετικούς τρόπους, γι’ αυτό και ο γενικός κανόνας είναι να μην πίνετε αλκοόλ εάν παίρνετε οποιοδήποτε φάρμακο. Ο κανόνας αυτός είναι ιδιαιτέρως αυστηρός όσον αφορά τα φάρμακα που δρουν στο κεντρικό νευρικό σύστημα - όπως τα αντικαταθλιπτικά (λ.χ. φλουοξετίνη) και τα αγχολυτικά (λ.χ. βενζοδιαζεπίνη) – διότι ο συνδυασμός μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια συνειδήσεως ή ακόμα και να αποδειχθεί επικίνδυνος. Εξίσου αυστηρός είναι και όσον αφορά τα αντισταμινικά (χορηγούνται για τις αλλεργίες) αλλά και ορισμένα αντιβιοτικά (όπως οι κεφαλοσπορίνες). Και αυτό, διότι μπορεί να προκαλέσει επικίνδυνη υπνηλία και σοβαρά συμπτώματα (έντονο ερύθημα στο πρόσωπο, κεφαλαλγία, ναυτία και εμετό, ταχυπαλμία, και δύσπνοια) αντιστοίχως.

Υπάρχουν διάφοροι τύποι αλληλεπιδράσεων που ποικίλουν σε ένταση και σημασία. Οι ασθενείς συχνά θα πρέπει να συμβουλεύονται τον γιατρό τους για την διατροφή τους εφόσον πρέπει να παίρνουν φάρμακα και φυσικά να αναφέρουν τις τυχόν παρατηρήσεις τους στην δράση των φαρμάκων που τους έχουν χορηγηθεί.