Ατυχήματα και Δυστυχήματα: Είναι η «κακιά τύχη» το αίτιο;

Ατυχήματα και Δυστυχήματα:
Είναι η «κακιά τύχη» το αίτιο;
Αρθρο Του Δρ. Χαράλ. Γκούβα (*)

«Αρχή παιδείας, ονομάτων επίσκεψις»
Αντισθένης,
ιδρυτής της κυνικής φιλοσοφίας (444-371 πΧ).


Το παρόν άρθρο είναι αντιγραφή της εισαγωγής από το βιβλίο «Ατυχήματα και Μαζικές Καταστροφές» του υπογράφοντος, έκδοση Ελληνικού ερυθρού Σταυρού, έτος 2000. Με κάποιες τροποποιήσεις. Το επαναδημοσιοποιώ, λόγω του τραγικού «δυστυχήματος» με την Porsche στην Εθνική οδό Λαμίας – Αθηνών που έκοψε τη ζωή 4 ανθρώπων.

Ετυμολογικά, η λέξη ατύχημα στα Ελληνικά προέρχεται από το α-λφα στερητικό + τύχη. Υποδηλώνει δηλαδή «ένα τυχαίο γεγονός από έλλειψη τύχης, δηλαδή μιά κακοτυχία», (λεξικό Τεγόπουλου - Φυτράκη, 1998) ασχέτως αν στην πράξη δεν είναι καθόλου έτσι τα πράγματα, ενώ η λέξη «δυστύχημα» σημαίνει «γεγονός που φέρνει συμφορά» (λεξικό Τεγόπουλου - Φυτράκη, 1998). Και οι δύο ερμηνείες είναι λανθασμένες. Στην ιατρική, και ιδίως στην Ορθοπεδική - Τραυματολογία, έχει επικρατήσει ο ορισμός του Νοσοκομείου ΚΑΤ, δηλαδή με τη λέξη «δυστύχημα» να εννοούμε το θανατηφόρο ατύχημα. (Χαρ. Γκούβας, 2000). Ο απλοϊκός ορισμός του «ατυχήματος» σε ορισμένα πρόχειρα λεξικά σαν το «τυχαίο δυσάρεστο γεγονός που φέρνει συμφορά» είναι ανεπαρκέστατος, διότι - για παράδειγμα- ακόμα και το να μην πάρει η κυβέρνηση ψήφο εμπιστοσύνης στη Βουλή οδηγεί σε νέες εκλογές, είναι …ατύχημα, όπως ατύχημα είναι και η κατακόρυφη πτώση του γενικού δείκτη στο Χρηματιστήριο.

Κοινωνιολογικά, η Ελληνική κοινή γνώμη -κουτοπόνηρα σκεπτόμενη - προτιμά να αποδίδει τα «ατυχήματα» στην «κακιά στιγμή» δηλαδή στη «μοίρα», σαφώς για να αποσείσει τις ευθύνες της. Πέραν του ατυχήματος με τη γνωστή δυσάρεστη έννοιά του, η λέξη «ατύχημα» χρησιμοποιείται ενίοτε και σαν συνώνυμο της λέξης «ατυχία». Παράδειγμα: «Τι ατύχημα και αυτό βρε παιδί μου. Μπήκε το ΣΔΟΕ στο γραφείο μου και βεβαίωσε παράβαση γιατί δεν είχα λέει περασμένο ένα κουτάκι τσίχλες στο βιβλίο εξόδων»!

Ενώ στην Ελληνική γλώσσα η ετυμολογία της λέξης ατύχημα φαίνεται να παραπέμπει στην προέλευση της λέξης από το αλφα στερητικό + «τύχη», στις άλλες Ευρωπαϊκές γλώσσες ΔΕΝ συμβαίνει το ίδιο. Στα Αγγλικά (accident, luck), Γαλλικά (Malheur, accident, Sort), Γερμανικά (Unfall, Gluck), Ιταλικά (Sventura, Fortuna=συμφορά), Αραβικά (Hadeth, Hazz) κλπ δεν φαίνεται να υφίσταται τέτοια εννοιολογική  και ετυμολογική συσχέτιση μετην «τύχη». Στα Αλβανικά όμως (Fatkeqesi, Fat) και στα Ρώσσικα (Neschastle, Schastle) υπάρχει συσχέτιση, προφανώς γιατί οι δύο αυτοί λαοί διαμόρφωσαν γλώσσα και τρόπο σκέψης παρόμοια με τους Έλληνες, επηρεασμένοι από τα Αρχαία Ελληνικά και το Βυζαντινό Πολιτισμό.

Ως λαός, οι Έλληνες πρέπει να συνειδητοποιήσουμε επιτέλους ότι δεν υπάρχει αυτόματη τύχη στη ζωή, εμείς την καθορίζουμε. Τύχη (τυχαίο γεγονός με βάση στατιστικές πιθανότητες) υπάρχει μόνο στο τζόγο των τυχερών παιχνιδιών και στις μαζικές καταστροφές. Ακόμα και εκεί, η «τύχη» υπόκειται σε νόμους των μαθηματικών και της στατιστικής. ΔΕΝ είναι κάποια «θεά» εξ ουρανού που επιλέγει τους τυχερούς και τους άτυχους. Και αυτό διότι στα σύγχρονα τυχερά παιχνίδια με βάση σύγχρονες μεθόδους μαθηματικών και στατιστικής, έχει αποκλεισθεί παντελώς ο ανθρώπινος παράγων.

Αντίθετα με τα τυχερά παιχνίδια, η πλειοψηφία των ατυχημάτων είναι ανθρωπογενή, μπορούν να προληφθούν, και δεν είναι μοιρολατρικά προδιαγραμμένα από τη «μοίρα», την «τύχη». Ακόμα και στα μη ανθρωπογενή ατυχήματα των μαζικών καταστροφών (πχ σεισμός, τυφώνας, κλπ), πάλι μπορεί να γίνει πρόληψη, όχι πάντα αυτού καθ εαυτού του γεγονότος αλλά με συστήματα προειδοποίησης και πρόληψης των υλικών και ανθρωπίνων ζημιών που προκαλεί.

Σύμφωνα με τόν ορισμό του ατυχήματος από την Παγκόσμια Οργάνωσης Υγείας (ΠΟΥ, WHO του ΟΗΕ, 1980), «ατύχημα (αccident, misfortune, mishap), είναι οποιοδήποτε συμβάν, ανεξάρτητο από τη θέληση του ανθρώπου, που χαρακτηρίζεται από την απότομη έκλυση εξωτερικής δύναμης, η οποία μπορεί- ή όχι- να προσβάλλει ένα άτομο, το οποίο ζητά κατόπιν ιατρική φροντίδα, ανεξάρτητα αν πρόκειται γιά σωματική ή διανοητική βλάβη». [Εγχειρίδιο Π.Ο.Υ./Ο.Η.Ε., 1980].

Ο ορισμός αυτός είναι κατά τη γνώμη μου πρόχειρος και ανεπαρκής, γιατί δεν μπορεί να περιλάβει αρκετά είδη ατυχημάτων (πχ δεν περιλαμβάνει τα θανατηφόρα ατυχήματα, δεν περιλαμβάνει τις χημικές δηλητηριάσεις, τα χημικά ατυχήματα, τα πυρηνικά ατυχήματα, τα ιατρικά ατυχήματα, τα τρομοκρατικά ατυχήματα, τα πολεμικά ατυχήματα, την ποινική βία, κλπ). Θεωρώ ότι επιστημονικά το ατύχημα πρέπει να ορίζεται ως εξής:

«Ατύχημα είναι κάθε είδους, ανθρωπογενές ή μή, αιφνίδιο ή επαναλαμβανόμενο, φαινόμενο μετατροπής ενεργειακής βίας, φυσικής, βιολογικής, τεχνολογικής ή ανθρώπινης, σε άλλη μορφή ενεργειακής βίας, με αποτέλεσμα, υλικές βλάβες ή τραυματισμό ή βλάβη ή θάνατο ζώων και ανθρώπων.» (Χ.Γκούβας, 1999, Ορισμός Α).

Πιο απλά και κατανοητά, με τον ορισμό αυτό, «ατυχήματα είναι τα αιφνίδια γεγονότα πού έχουν σαν αποτέλεσμα υλικές ζημίες, τραυματισμούς ή θανάτους ανθρώπων, ή ζώων, μη οφειλόμενα σε παθολογικά αίτια». (Χ.Γκούβας, 2004, Ορισμός Β).

Με τον ορισμό αυτό, στα ατυχήματα περιλαμβάνονται πλέον, πέραν των γνωστών κλασσικών ατυχημάτων, οι τραυματισμοί και οι θάνατοι από πολεμικές επιχειρήσεις, από τρομοκρατία, από ποινική βία κάθε είδους, από αυτοτραυματισμό, από αυτοκτονία, από κρατική βία, από βασανιστήρια, από τοξική δηλητηρίαση, από μαζικές καταστροφές, κλπ.

Η χειρότερη και ασύλληπτη για τον κοινό νου πτυχή των ατυχημάτων, είναι  ο αβάσταχτος «πόνος του θανάτου» πού αφορά τους συγγενείς. Η διαφορά του θανάτου λόγω ασθένειας, σε σχέση με τον αιφνίδιο θάνατο λόγω ατυχήματος είναι σημαντικότατη, διότι στην ασθένεια υπάρχει η χρονική περίοδος ψυχολογικής προετοιμασίας των συγγενών. Αυτή η πτυχή είναι κάτι το τρομακτικό. Δεν έχω χάσει ποτέ δικό μου άνθρωπο σε ατύχημα, και ούτε εύχομαι ποτέ να συμβεί σε κανένα. Από εμπειρία και μόνο σας λέω ότι είναι κάτι το αδιανόητο. Γιατί αφορά όχι το θύμα, αλλά τους άμεσα συγγενείς, και ιδίως τη μάνα του θύματος. Ο πόνος του θανάτου ανατρέπει κάθε ισορροπία στους συγγενείς του νεκρού. Η πρώτη μέρα μετά το θάνατο του θύματος σε ατύχημα είναι κάτι το απίστευτο. Οι συγγενείς είναι απαθείς, ή εκδηλώνουν παραλήρημα καταθλιπτικό και ενίοτε σχιζοφρενικό. Δεν θα ξεχάσω ποτέ σε ένα θανατηφόρο ατύχημα στρατιώτη που διαμελίστηκε από νάρκη, η μητέρα του γελούσε στην κηδεία λέγοντας «ψέματα είναι, θα σηκωθεί το παιδί» (παραλήρημα άρνησης, απροσφορότητα του συναισθήματος). Πολύ εύστοχα, το έτος 2017 ο πατέρας του οδηγού μιάς Porsche που έγινε συντρίμια στήν Εθνική Οδό Λαμίας Αθηνών δήλωσε: «Ο Θεός μας ζητά να διαχειριστούμε το αδιανόητο και να ζήσουμε το αφόρητο...» (Απόστολος Βακάκης, Ιδιοκτήτης Jumbo, Μετά το θάνατο του μοναχογιού του σε τροχαίο με Porsche, 28-02-2017). Πολλοί συγγενείς απαλύνουν τον πόνο τους με την ηθική συμπαράσταση των άλλων συγγενών ή φίλων. Στα πλαίσια αυτής της απάλυνσης του πόνου των συγγενών των θυμάτων πρέπει να εντάξουμε τα τιμητικά αγήματα σε ένστολους, τη φιλαρμονική, τις μοιρολογίστρες παλαιότερα, τη φυσική παρουσία φίλων, τους επικήδειους, κλπ. Πολλοί συγγενείς σταδιακά ξεπερνούν σύντομα τον πόνο από την απώλεια ενός δικού τους ανθρώπου σε ατύχημα. Εκείνοι όμως πού ποτέ δεν ξεπερνούν το πρόβλημα, ακόμα και μετά από 30 χρόνια είναι οι γονείς ενός νέου θύματος και ιδίως η μητέρα. Πολλές μητέρες εκδηλώνουν μετά το θάνατο του παιδιού τους σε ατύχημα, καταθλιπτική αντίδραση, άλλες εκδηλώνουν ψυχωσική μελαγχολία και κάνουν χρήση ψυχοφαρμάκων. Οι αυτοκτονίες γονέων μετά από απώλεια του παιδιού τους δεν είναι πολύ σπάνιες. Ορισμένες Ελληνίδες οδηγούνται σταδιακά σε ένα μακροχρόνιο ψυχαναγκασμό, αυτοαποκλεισμού από το κοινωνικό περιβάλλον, επισκέπτονται κάθε μέρα το νεκροταφείο, υποβαθμίζονται κοινωνικά  κλπ.

Ας έρθουμε τώρα στά ανθρωπογενή «ατυχήματα» και «δυστυχήματα», να δούμε τι φταίει. Ενας άσχετος αναλυτής θα έλεγε ότι «υπάρχουν χιλιάδες αίτια ατυχημάτων», προσπαθώντας να αποσείσει την ευθύνη του ανθρώπινου παράγοντα. Ομως στό περιοδικό SCIENCE Illustrated τεύχος 11 του 2007 δημοσιεύθηκε σοβαρή έρευνα πανεπιστημίου, όπου αποδείχθηκε ότι 3% των ανθρώπων είναι επιρρεπείς στά ατυχήματα, ίσως λόγω κάποιου γονιδίου ή τρόπου που λειτουργεί ο εγκέφαλός τους. Ειδικότερα, βρέθηκε σε έρευνα πολυκεντρική επί 147.000 ατόμων από 15 χώρες ότι το 3% από αυτούς διατρέχουν 50% μεγαλύτερο κίνδυνο γιά ατύχημα.

Ομως μιά προσεκτική ανάλυση όλων των αιτίων ατυχημάτων

Ομως μιά προσεκτική ανάλυση όλων των αιτίων ατυχημάτων, καταλήγει στό ότι ΟΛΑ τα ατυχήματα οφείλονται σε 4 ομάδες παραγόντων που είναι κοινές γιά όλα τα είδη ατυχημάτων. Αυτά είναι:
(1) Η άγνοια κινδύνων: Κάθε χρήστης τεχνολογίας (πχ ΙΧ, αλυσοπρίονο, ηλεκτρικό ρεύμα, snowboard, κλπ) χρειάζεται επαρκή εκπαίδευση και αυστηροποίηση εξετάσεων άδειας χρήσης της τεχνολογίας.
(2) Η υπερεκτίμηση δυνατοτήτων: Χρειάζεται Αυστηροποίηση της εκπαίδευσης και αποκοπή των επιρρεπών ατόμων από τη χρήση της τεχνολογίας (πχ. Ενας ψυχοπαθής δεν μπορεί να έχει άδεια κυνηγετικού όπλου).
(3) Η αμέλεια – παρορμητισμός και μη τήρηση κανόνων ασφαλείας: Χρειάζεται αυστηροποίηση των εξετάσεων (Πχ ΙΧΕ, πρέπει να «κόβεται» υποχρεωτικά το 30%) και αποκοπή των επιρρεπών ατόμων (Δεν κάνουν όλοι γιά οδηγοί).
(4) Η ανυπαρξία αλγόριθμου δράσης σε τυχαία συμβάντα (Πχ Ξενοδοχείο χωρίς αυτόματο σύστημα πυρόσβεσης): Χρειάζεται καταγραφή ατυχημάτων, στατιστική ανάλυση, κρατικός σχεδιασμός, αυστηροποίηση νόμων και εφαρμογή νόμων. Οχι απλώς φοροεισπρακτική φιλοσοφία.

Οι μέχρι τούδε τακτικές πρόληψης ατυχημάτων όπου και όπως εφαρμόσθηκαν, βασίζονταν σε δύο τεχνικές : Τη καταστολή και την ενημέρωση. Η καταστολή είχε σαν στόχο το συναίσθημα του φόβου (και την ...φοροείσπραξη) ενώ η ενημέρωση είχε σαν στόχο την κοινή λογική, μέσω της εκπαίδευση των υγιώς σκεπτομένων πολιτών.  Τι ξέχασαν όλοι; Το συναίσθημα. Το θυμικό. Η μεγαλύτερη ομάδα ατυχημάτων συμβαίνει υπό το κράτος διαταραχών του θυμικού, διαταραχών του συναισθήματος, σε φάσεις παρορμητισμού.  Τα ατυχήματα δεν τα φέρνει πάντα η έλλειψη κοινής λογικής και ενημέρωσης. Τα φέρνει η υπερένταση, η κόπωση, η χαρά, η λύπη, ο παρορμητισμός, ο εκνευρισμός, ο πανικός, ο φόβος, η έπαρση, το μίσος, η απογοήτευση, το πάθος, η αγωνία, το κυνήγι της ηδονής και της αδρεναλίνης, η βιασύνη, η έπαρση, η δοκησισοφία, κλπ. Ο «πιτσιρικάς» με Porsche που τρέχει με 250Km/h ΔΕΝ έπρεπε να έχει Porsche και θα έπρεπε να έχει κοπεί στίς εξετάσεις με ειδικά τέστ. Τι παρατηρούμε λοιπόν; Η αιτιολογία των ατυχημάτων μας δείχνει και τη μέθοδο πρόληψής τους. Μας δείχνει ότι για την πρόληψη των ατυχημάτων πρέπει να εστιάσουμε στο συναίσθημα των πολιτών. Εάν καταφέρουμε να ελέγξουμε έχουμε κερδίσει τη μάχη. ΑΙΩΝΙΑ Η ΜΝΗΜΗ ΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΤΥΧΗΜΑΤΩΝ.-