Ζαγόρι: πέτρα πανω στην πέτρα

Χωριά σκαρφαλωμένα σε απόκρημνες πλαγιές, ένας τόπος «δύσκολος», αλλά καθηλωτικός, και ένα φημισμένο στα πέρατα του κόσμου φαράγγι. Από την Αρίστη έως τη Βίτσα, το Κουκούλι, το Μονοδένδρι και το Καπέσοβο, η περιήγηση σε αυτό το τραχύ κομμάτι της ηπειρώτικης γης είναι εμπειρία ζωής.

Στενοί, φιδίσιοι δρόμοι και γύρω τους πλούσια δάση από έλατα, πλατάνια, βελανιδιές, οξιές, θάμνους και αρώματα βοτάνων. Απότομες πλαγιές και πετρόχτιστα χωριά που ξεπετάγονται διακριτικά, εναρμονισμένα με την άγρια φύση και το επιβλητικό τοπίο της βορειοδυτικής Πίνδου. Η περιοχή στην αρχαιότητα ονομαζόταν Παρωραία, ενώ τον 6ο αιώνα οι Σλάβοι που έφτασαν εδώ μετέφρασαν το όνομα σε Ζαγόρι, που σημαίνει «ο τόπος πίσω από τα βουνά».

Αυθεντικό και αναλλοίωτο, το Ζαγόρι προστατεύεται πλέον από την UNESCO ως μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς. Τα αυτόνομα πάντα χωριά του ποτέ δεν κλείστηκαν μέσα σε τείχη. Τα προστάτευε το αδάμαστο τοπίο: οι χαράδρες, οι βράχοι και οι απόκρημνες πλαγιές. Το φημισμένο φαράγγι του Βίκου έχει μήκος 20 χλμ. και είναι το πιο βαθύ –σε αναλογία με το άνοιγμά του– στον κόσμο, σύμφωνα με το βιβλίο Guinness. Το διασχίζει ο παραπόταμος του Αώου, ο Βοϊδομάτης, και αποτελεί σημαντικό βιότοπο για σπάνια φυτά, ζώα και πουλιά, όπως ο γύπας ασπροπάρης και ο χρυσαετός. Η θέα στο φαράγγι είναι μαγική από τη θέση Αγία Παρασκευή –στην οποία φτάνεις ακολουθώντας ένα μονοπάτι σύρριζα στον βράχο–, όπως επίσης από την Μπελόη, έξω από το χωριό Βραδέτο. Για να το διασχίσεις, θα χρειαστείς πέντε ώρες πεζοπορία και θα συναντήσεις Ελληνες αλλά κυρίως ξένους πεζοπόρους. Αν δεν είσαι δεινός περιπατητής, μπορείς να ξεκλέψεις εικόνες από αυτή την υπέροχη διαδρομή, κατηφορίζοντας από το χωριό Βίκος στις πηγές του Βοϊδομάτη, όπου βρίσκεται και το εκκλησάκι της Παναγίας.

Οι κάτοικοι του Ζαγορίου ένιωσαν από νωρίς την ανάγκη αλληλεγγύης και συνεργασίας για να καταφέρουν να επιβιώσουν σε έναν τόσο «ζόρικο» τόπο. Εχτισαν λοιπόν τα χωριά τους με τέτοιο τρόπο, ώστε να «βλέπουν» το ένα το άλλο: χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα πιο γνωστά και τουριστικά χωριά του Δυτικού Ζαγορίου, η Αρίστη, το Μικρό και το Μεγάλο Πάπιγκο. Ανάμεσά τους κατασκεύασαν περίτεχνα γεφύρια, που ακόμα και σήμερα αποτελούν αντικείμενο θαυμασμού και μελέτης. Η γέφυρα Κόκκορη ή Νούτσου, κοντά στο Κουκούλι, πρωτοχτίστηκε το 1750 με χρήματα του Νούτσου Κοντοδήμου, ενώ αργότερα στη συντήρησή της συμμετείχε ο μυλωνάς Γρηγόρης Κόκκορης, από τον οποίο πήρε ένα από τα ονόματά της. Το τρίτοξο γεφύρι του Πλακίδα ή Καλογερικό, κοντά στους Κήπους και στο Κουκούλι, ανεγέρθηκε το 1824. Αρχικά ήταν ξύλινο, μέχρι που ο ηγούμενος Σεραφείμ του μοναστηριού των Κήπων έδωσε χρήματα για να γίνει πέτρινο. Είναι πανέμορφο, με οδοντωτά περβάζια και τρία τόξα, που το κάνουν, όπως λένε οι ντόπιοι, να μοιάζει με «κινούμενη κάμπια».

TO ZAΓΟΡΙ ΤΩΝ ΕΥΕΡΓΕΤΩΝ

Τα Ζαγοροχώρια και όλη η Ηπειρος έχουν πολλούς ευεργέτες – ανθρώπους που σε πολλές περιπτώσεις μετανάστευσαν, πλούτισαν και επέστρεψαν για να καταθέσουν στα χωριά των παιδικών τους χρόνων χρήματα αλλά και βιώματα από τους ξένους τόπους όπου έζησαν. «Τα σπίτια εξωτερικά είναι όλα ίδια, όμως στο εσωτερικό τους θα δεις έντονα χρώματα και πολλές επιρροές –τις οποίες έφεραν μαζί τους όσοι έφυγαν για να αναζητήσουν την τύχη τους αλλού– από την Ανατολή αλλά και από χώρες της Ευρώπης», λέει ο εστιάτορας Διονύσης Στεφάνου από την Ελάτη.

Οι Ηπειρώτες ευεργέτες έχτισαν πολλά σχολεία, τα περισσότερα από τα οποία σήμερα δυστυχώς παραμένουν κλειστά όχι μόνο στους οικισμούς των δέκα κατοίκων, αλλά και σε μεγαλύτερους, όπως στην Αρίστη, που θα μπορούσε να καλύπτει και τα γύρω χωριά του Δυτικού Ζαγορίου. Ομορφη έκπληξη η Ριζάρειος Σχολή στο Μονοδένδρι. Λειτουργεί από το 1979 με δικό της οικοτροφείο η και φέτος παρέχει δωρεάν διαμονή, διατροφή και εκπαίδευση σε 18 κορίτσια που θέλουν να μυηθούν στην υφαντική, στην ταπητουργία και σε άλλες παραδοσιακές τέχνες που τείνουν πλέον να χαθούν».

Οι Κήποι, η Βίτσα, το Κουκούλι, το μικρό και πολύ ατμοσφαιρικό Δίλοφο και όλα τα χωριά του Κεντρικού Ζαγορίου έχουν διατηρήσει τις στέγες από σχιστόλιθο και πολλές ακόμα αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες. Λένε πως το φημισμένο πέτρινο δάσος –οι μεγάλοι βραχώδεις σχηματισμοί κοντά στο Μονοδένδρι– είναι που ενέπνευσε τους τεχνίτες. Αν το επισκεφτείς, θα πειστείς αμέσως για του λόγου το αληθές. Ενα ακόμα δείγμα αριστοτεχνίας των μαστόρων είναι η περίφημη ελικοειδής σκάλα του Βραδέτου, συνολικού μήκους 1500 μέτρων, που κάποτε ήταν ο μόνος τρόπος σύνδεσης του χωριού με το Καπέσοβο.

RAFTING ΚΑΙ ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΗ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ

Αυτή την εποχή το κρύο είναι τσουχτερό, οι Πύργοι της Αστράκας κάτασπροι και τα νερά του Βοϊδομάτη, με το πεντακάθαρο, κρυστάλλινο τιρκουάζ χρώμα τους, παγωμένα. «Την περίοδο αυτή το rafting είναι μοναδικό, γιατί τα δέντρα είναι γυμνά, τα πάντα γύρω χιονισμένα και η αναμέτρηση με τη φύση πιο άγρια», λέει ο Γιώργος Πουλόπουλος της Trekking Hellas. Εχει ρίξει αρκετό χιόνι ακόμα και στα χαμηλά υψόμετρα, οι δρόμοι όμως είναι ανοιχτοί και οι άνθρωποι στο Ζαγόρι περιμένουν παρέα. Οι καμινάδες των σπιτιών καπνίζουν ασταμάτητα, κρασί και τσίπουρο (από τις τοπικές ποικιλίες Ντεμπίνα και Ροδίτης) ρέουν άφθονα και οι παρέες συναθροίζονται στις πιο ζεστές γωνιές σπιτιών και ξενοδοχείων.

Ανάμεσά τους ξεχωρίζει το εξαιρετικό Aristi Resort, ένα από τα μόλις δύο σε όλη την Ευρώπη ξενοδοχεία που είναι μέλος των National Geographic Lodges of the World. Γενικά, τα Ζαγοροχώρια διαθέτουν ποιοτικά καταλύματα και κατοίκους που χαίρονται να προσφέρουν φιλοξενία, όπως τους αδελφούς Τσουμάνη του ξενώνα Astra-Inn, με το πλατύ τους χαμόγελο και την έντονη ηπειρώτικη προφορά. Την αγάπη τους για τη φύση και όλο τον πολιτισμό που αυτή έχει γεννήσει ενσωματώνουν και στις ποιοτικές τουριστικές τους υπηρεσίες.

Για το τέλος, κράτησα μια μικρή φιλική συμβουλή: προσοχή στις πίτες! Οι ζαγορίσιες φημίζονται για τη νοστιμιά τους και πράγματι είναι πεντανόστιμες. Θα τις βρείτε σε αμέτρητες εκδοχές –άλλοτε με σιταρένιο αλεύρι και άλλοτε με καλαμποκάλευρο– και θα συνοδεύσετε με αυτές πολλά ακόμα ενδιαφέροντα τοπικά εδέσματα που θα δοκιμάσετε στην περιοχή. Επειδή όμως σε κάθε χωριό θα προσπαθούν να σας πείσουν ότι πρέπει οπωσδήποτε να δοκιμάσετε τις δικές τους –που είναι πάντα οι καλύτερες–, μετά το πέρας της περιήγησής σας στο Ζαγόρι ο δείκτης της ζυγαριάς θα έχει ανέβει... αισθητά.ΟΙ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΕΣ ΤΟΥ ΔΙΚΤΥΟΥ ΖΕΝ


Οι ιδρυτές του ΖΕΝ

Οι Ζαγορίσιοι, που κάποτε έχτιζαν γεφύρια, σήμερα στήνουν ενδιαφέροντα δίκτυα αλληλεγγύης, όπως το Δίκτυο Αριστείας Ζαγορίου, γνωστό ως ΖΕΝ (www.z-e-n.gr). Δημιουργήθηκε το 2013 με πρωτοβουλία τοπικών επιχειρηματιών, με στόχο την οργανωμένη προώθηση του τουριστικού προϊόντος της περιοχής εντός και κυρίως εκτός Ελλάδος. Στο Δίκτυο σήμερα συμμετέχουν 22 επιχειρήσεις-μέλη, ενώ τα αποτελέσματα της δράσης τους καρπώνεται σε μεγάλο βαθμό όλη η περιοχή.

Αυτή την περίοδο, μια νέα διαδικτυακή εφαρμογή δρομολογείται για τα Ζαγοροχώρια με πρωτοβουλία του ΖΕΝ και χρηματοδότηση του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Πρόκειται για μια πρωτοποριακή πλατφόρμα δυναμικής και συνεχούς ανάδρασης, που θα περιλαμβάνει ψηφιακά παιχνίδια με θεματικές και εκπαιδευτικές κατηγορίες, GPS mapping app με χάρτες, μονοπάτια της περιοχής και spot tracking δυνατότητες, σήμανση περιοχών, διαδρομών και μνημείων με χρήση επαυξημένης πραγματικότητας, ώστε ο επισκέπτης να λαμβάνει πληροφορίες και οδηγίες όπου κι αν βρίσκεται.
Της Βασιλικής Κεραστα
δημοσιεύτηκε 23/01/2017 στην Καθημερινή