United Nations Ocean Conference 2017: Ένα «Ρίο» για τους Ωκεανούς;

Δρ. Τηλέμαχος Μπούρτζης, Ερευνητής ΕΚεΠΕΚ, Πάντειο Πανεπιστήμιο

Οι θάλασσες και οι ωκεανοί του πλανήτη αντιμετωπίζουν σήμερα πλήθος προκλήσεων που αφορούν την κατάσταση τους ως οικοσύστημα, τη διαχείριση των πόρων τους αλλά και τις επιπτώσεις από τις διαρκώς επεκτεινόμενες ανθρώπινες δραστηριότητας σε αυτούς.

Παράλληλα, το καθεστώς της διακυβέρνησης του θαλασσίου χώρου αποτελεί ένα εκτεταμένο και πολυδιασπασμένο μωσαϊκό νομικών και θεσμικών κειμένων, παγκόσμιας, περιφερειακής και εθνικής κλίμακας, με κύρια αποστολή τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των κρατών στο θαλάσσιο χώρο. Αυτή είναι και η αιτία της μέχρι σήμερα σχετικά χαμηλής διείσδυσης της Βιώσιμης Ανάπτυξης στο θαλάσσιο χώρο, πέρα από το γενικό διακηρυκτικό επίπεδο, καθώς ακόμα περισσότερο από κάθε άλλη περίπτωση η κυριαρχία της οικονομίας σε αυτόν μοιάζει σχεδόν αδιαπραγμάτευτη σε πραγματικούς όρους πολιτικής.

Αναγνωρίζοντας αυτή την πραγματικότητα και συνειδητοποιώντας την ανάγκη για τον προσδιορισμό των όρων αυτών που θα οδηγήσουν τους ωκεανούς σε ένα βιώσιμο μέλλον, η διεθνής κοινότητα δημιούργησε ένα ειδικό θαλάσσιο στόχο (Στόχος 14: Ζωή στο Νερό) στο πλαίσιο των 17 Στόχων για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη που υιοθετήθηκαν από τα Ηνωμένα Έθνη για την περίοδο 2016-2030.

Αυτός περιλαμβάνει μία σειρά επιμέρους υπό-στόχους που εκφράζουν τις κύριες περιβαλλοντικές και αναπτυξιακές ανησυχίες διεθνώς. Σε συνέχεια αυτών των εξελίξεων, αποφασίστηκε η σύγκλιση μίας παγκόσμιας Συνδιάσκεψης για τους Ωκεανούς, υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, το διάστημα 5-9 Ιουνίου 2017 στη Νέα Υόρκη.

Τελικά της απότοκα θα αποτελούσαν η υιοθέτηση ενός διακηρυκτικού Καλέσματος σε Δράση (Call for Action), ένας Κατάλογος Δεσμεύσεων με δράσεις για τους ωκεανούς και το θαλάσσιο χώρο και τα κεντρικά μηνύματα των προαποφασισμένων Θεματικών Συνεργασιών Διαλόγου. Βασική της φιλοδοξία, η αποτύπωση και ο καλύτερος δυνατός προσδιορισμός των απαραίτητων κατευθυντηρίων γραμμών για τους βιώσιμους ωκεανούς του 21ου αιώνα, έχοντας ως βάση τον ανωτέρω Στόχο 14.

Τα κεντρικά ζητήματα που αναδείχτηκαν από τα συμμετέχοντα κράτη, τόσο στις συνεδριάσεις της ολομέλειας όσο και στις ειδικές θεματικές συνεδρίες, περιλάμβαναν την παράνομη αλιεία, τις θαλάσσιες ζώνες προστασίας, τη Γαλάζια Οικονομία, την υπό διαπραγμάτευση διεθνή συμφωνία για τη βιοποικιλότητα στην ανοικτή θάλασσα, τη ρύπανση από πλαστικό, την κλιματική αλλαγή, την αλιεία μικρής κλίμακας αλλά και τα πιθανά μέτρα εφαρμογής των αποφάσεων της Συνδιάσκεψης.

Παράλληλα κατατέθηκε κατάλογος εθελοντικών δεσμεύσεων των συμμετεχόντων κρατών και άλλων ενδιαφερομένων μερών (όπως η Κοινωνία των Πολιτών και ο επιχειρηματικός κόσμος). Αυτές μέχρι το τέλος της Συνδιάσκεψης ξεπέρασαν τις 1000, ενώ ο σχετικός κατάλογος θα παραμένει ανοικτός για όλους τους ενδιαφερόμενους.

Αξιολογώντας το τελικό αποτέλεσμα, αλλά και τα δεδομένα που προέκυψαν από τη Συνδιάσκεψη, τα μηνύματα είναι μάλλον ανάμεικτα. Εξ’ αρχής, τελικός της στόχος δεν ήταν η σύνταξη και η προώθηση νέων δεσμευτικών νομικών και θεσμικών κειμένων, αλλά ο προσδιορισμός ορισμένων προτεραιοτήτων, η δημιουργία συνεργασιών σε υψηλό πολιτικό επίπεδο και η δημιουργία ενός πολιτικού momentum για τη ουσιαστική συζήτηση γύρω από τους ωκεανούς του μέλλοντος.

Τα παραπάνω σε κάποιο βαθμό μπορεί να θεωρηθεί ότι επιτεύχθηκαν. Ο ακριβής βαθμός θα φανεί από τις εξελίξεις όπως θα αποτυπωθούν σε μία σειρά από τις επόμενες προγραμματισμένες διοργανώσεις, με πρώτη την Προπαρασκευαστική Διάσκεψη για τη Βιοποικιλότητα πέρα από τις Περιοχές Εθνικής Δικαιοδοσίας (BBNJ) στις αρχές Ιουλίου 2017.

Το δεύτερο στοιχείο που θα κρίνει την όποια επιτυχία της Συνδιάσκεψης για τους Ωκεανούς αφορά το ζήτημα της ανάληψης των εθελοντικών δεσμεύσεων, ένα στοιχείο που είχε αναδειχθεί ήδη από τις προπαρασκευαστικές συνομιλίες, και που σε συνδυασμό με τον ανάλογο μηχανισμό που χρησιμοποιήθηκε από τη Συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα, ίσως αναδεικνύει μία αλλαγή της οπτικής ως προς την ανάληψη υποχρεώσεων.

Βάση αυτής, μοιάζουν να προτάσσονται οι αυτοδεσμεύσεις αντί των έτσι και αλλιώς ελλειμματικών στην καταγραφή και παρακολούθηση γενικών διακηρυκτικών στόχων, τουλάχιστον στις περιπτώσεις έλλειψης νομικής δεσμευτικότητας των παραγώγων κειμένων. Φυσικά παραμένει ανοικτό το ζήτημα της παρακολούθησης της προόδου αλλά και της μελλοντικής αξιολόγησης των εθελοντικών δεσμεύσεων που αναλήφθηκαν.

Από τη σκοπιά αυτή, η Συνδιάσκεψη θα μπορέσει να χαρακτηριστεί κομβική για τους ωκεανούς, μόνο εφόσον τα κράτη κατά την εφαρμογή των αυτό-δεσμεύσεών τους φανούν συνεπή. Αν αυτό δε συμβεί, τότε μπορούμε να μιλάμε απλώς για μία ακόμα Διεθνούς Κλίμακας Διεθνή Συνάντηση Δημοσιότητας, παρά για ένα ουσιαστικό «Ρίο» των Ωκεανών.
Euractiv