Τα fake news και οι θερμοστάτες της οργής

Γράφει ο  Γιώργος X. Παπασωτηρίου//artinews

Ήδη από τον 19ο αιώνα ο Αμερικανός ποιητής και φιλόσοφος Ραλφ Ουάλντο Έμερσον (1803-1882), έλεγε ότι «Πρέπει να εκπαιδεύουμε το λαό έτσι ώστε να μη μας αρπάξει απ’ το λαιμό». Ο στόχος συνεπώς είναι να καταστεί ο λαός παθητικός. Άρα, τα πρώτα και τα πιο επικίνδυνα fake news (ψευδείς ειδήσεις) είναι αυτά που «διδάσκονται» στα σχολεία (πρόκειται για τα λεγόμενα «ζωτικά ψεύδη» ή «ιδρυτικοί μύθοι του έθνους-κράτους»). Τα δεύτερα fake news είναι αυτά που δημιουργούνται από τα παραδοσιακά μίντια (τηλεόραση, εφημερίδες) με στόχο μεσομακροπρόθεσμα αποτελέσματα και τη διαμόρφωση συνειδήσεων. Και τα τρίτα, είναι οι χοντροκομμένες «ψευδείς ειδήσεις» που παράγονται με τη συνέργεια των σύγχρονων «κοινωνικών δικτύων»(ιστοσελίδων, face book, twitter) και των παραδοσιακών(εφημερίδες, τηλεόραση).

Στην τελευταία περίπτωση, έχουμε το πρόσφατο «ψεύδος» του «επιδόματος σφραγίδας». Θυμίζουμε, επίσης, την είδηση για την επίθεση με χημικά στην πόλη Ιντλίμπ της Συρίας. Τις εικόνες φρίκης μετέδωσε το πρακτορείο Ρόιτερς και την αναμετέδωσαν τα μέσα ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης σε ολόκληρο τον κόσμο. Μάταια στη συνέχεια τόσο η Ρωσία όσο και ο Άσαντ διέψευσαν ότι χρησιμοποίησαν χημικά όπλα. Ακόμα και το Ρόιτερς μπορεί να «πήρε πίσω» την «ψευδή είδηση», αλλά αυτή έχει εκτοξευθεί με τη δύναμη της «αλήθειας» σε ολόκληρο τον κόσμο, παράγοντας πολιτικές συνέπειες. Ο Λευκός Οίκος επιτέθηκε σκληρά στον Άσαντ, η Ισπανία δέσμευσε τις καταθέσεις του, ενώ ψηφίσματα καταδίκης εναντίον του εκδόθηκαν σε ολόκληρο τον κόσμο.

Τα fake news ευνοούνται από την ταχύτητα με την οποία οι πληροφορίες διαδίδονται σήμερα, δημιουργώντας τις ιδανικές συνθήκες για την εμφάνιση του φαινομένου που αποκαλείται «κυκλική αναφορά». Αυτό συμβαίνει όταν η δημοσίευση Α’ περιέχει ανακρίβειες, η δημοσίευση Β’ τις επαναλαμβάνει και τότε η πρώτη δημοσίευση δηλώνει ως πηγή την δεύτερη! Επίσης «κυκλική αναφορά» είναι όταν πολλά δημοσιεύματα αναφέρουν την ίδια πηγή για την ψευδή πληροφορία που μεταδίδουν και η οποία κατόπιν εμφανίζεται να έχει εξακριβωθεί από πολλές πηγές!

Για παράδειγμα, το 1998, η δημοσίευση μιας ψευδοεπιστημονικής μελέτης που υποστήριζε ότι τα παιδικά εμβόλια προκαλούν αυτισμό, προκάλεσε την ανάπτυξη μιας ολόκληρης κίνησης κατά των εμβολίων. Κι αυτό παρά το γεγονός ότι η μελέτη λοιδορήθηκε κατ’ επανάληψη από την επιστημονική κοινότητα. Ως αποτέλεσμα, παιδιά που δεν έχουν εμβολιαστεί κολλούν πλέον μεταδοτικές ασθένειες που είχαν πρακτικά εξαφανιστεί στις ΗΠΑ. Μάλιστα κάποιες μολύνσεις αποδείχτηκαν θανατηφόρες.

Τα fake news, συνεπώς, χρησιμοποιούνται σε περιπτώσεις όπως ο πόλεμος στη Συρία (και με τη συνέργεια διαφόρων ΜΚΟ της CIA) για να παράξουν πρωτίστως πολιτικά αποτελέσματα στο γεωπολιτικό πεδίο. Χρησιμοποιούνται, όμως, και ως θερμοστάτης της «οργής του δρόμου». Στην τελευταία περίπτωση χρησιμοποιούνται ακόμα και τα πλέον χοντροκομμένα ψεύδη, αρκεί να λειτουργήσουν ως η «σπίθα» που θα προκαλέσει την κοινωνική ανάφλεξη. Εν προκειμένω, θα πρέπει να δημιουργούνται οι κατάλληλες συνθήκες που παραπέμπουν στο «Δρόμο»(αρκεί να θυμηθούμε τον τίτλο «Αντισταθείτε» των «Νέων») και τη διαχείριση του πολιτικού χρόνου. Με άλλα λόγια, αφού η αξιωματική αντιπολίτευση δεν μπόρεσε να προκαλέσει εκλογές από μία «μη συμφωνία» κυβέρνησης-δανειστών, καταφεύγει τώρα στην ενίσχυση και εκδήλωση της αγανάκτησης, με σκανδαλολογία και διάχυση ψευδών ειδήσεων.

Αξίζει να σημειωθεί ότι, σήμερα, πάρα πολλοί αρθρογράφοι στις εφημερίδες και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι και λογοτέχνες! Είναι το νέο είδος γραφιάδων που χρειάζεται η παραγωγή των Fake news της δεύτερης κατηγορίας, δηλαδή του αληθοφανούς ψεύδους. Οι δημοσιογράφοι-λογοτέχνες γνωρίζουν πολύ καλά τους κανόνες του «μυθιστορηματικού χρονικού». Σ’ αυτό υπάρχει μία αληθινή βάση, τα res factae, τα πραγματικά δηλαδή γεγονότα, και πάνω σ’ αυτή τη βάση κτίζονται τα res fictae, τα φανταστικά γεγονότα. Κάποια ψήγματα αλήθειας είναι η βάση και πάνω σ’ αυτή «χτίζονται» τα τούβλα των ψευδών, που ανήκουν στη σφαίρα της μυθοπλασίας. Με άλλα λόγια, στην τεχνική του «μυθιστορηματικού χρονικού» (θυμηθείτε την περίφημη «Γάτα Ιμαλαΐων») το χρονικό είναι η αφήγηση των πραγματικών γεγονότων (res factae), ενώ η μυθοπλασία, τα μυθιστορηματικά δηλαδή στοιχεία (res fictae) προκύπτουν από την «προοπτική», δηλαδή από την πολιτική σκοπιμότητα, που δίνει στα πραγματικά γεγονότα η φαντασία του συγγραφέα. Έτσι, μισή αλήθεια και άλλο μισό ψεύδος μας κάνουν ένα τεράστιο ψεύδος, που θα διαχυθεί με τη λογοτεχνική δύναμη της μυθιστορίας παντού. Αυτά είναι τα πιο διεισδυτικά και αληθοφανή fake news σε σχέση με τα απολύτως ψευδή, που γρήγορα καταρρέουν, ακόμα κι αν διαχέονται από τα πιο ισχυρά media.

Αλλά πέρα από το ελληνικό μικρο-πεδίο παραγωγής και κατανάλωσης των fake news, υπάρχει και το πλανητικό, που ομοίως είναι δύο ειδών. Αυτό που παράγει άμεσα αποτελέσματα, και το οποίο είδαμε, και αυτό που παράγει μεσομακροπρόθεσμα. Ποιος θυμάται το σκάνδαλο με την έρευνα στο facebook, όπου οι χρήστες χρησιμοποιήθηκαν ως πειραματόζωα προκειμένου να ερευνηθούν οι συγκινησιακές αντιδράσεις τους; Οι έρευνες είχαν ανατεθεί από την κυβέρνηση των ΗΠΑ(πρόγραμμα Minerva) σε τμήματα ανθρωπιστικών σπουδών, όπως αυτό του πανεπιστημίου Cornell υπό τη διεύθυνση της Υπηρεσίας έρευνας της αμερικάνικης πολεμικής αεροπορίας, στο οποίο επιδιώκονταν να δημιουργηθεί ένα μοντέλο της «δυναμικής της κινητοποίησης και της μολυσματικότητας ενός κοινωνικού κινήματος»(δες Βενεζουέλα σήμερα, Ουκρανία χθες, Κάιρο και Τυνησία προχθές). Γι’ αυτό το σκοπό κατασκοπεύουν τις ανταλλαγές μηνυμάτων στα κοινωνικά δίκτυα προκειμένου να ταυτοποιήσουν τα άτομα που κινητοποιούνται στους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες. Σε ανάλογη έρευνα για τους «όρους γέννησης των πολιτικών κινημάτων που επιδιώκουν μια οικονομική και πολιτική αλλαγή ευρείας κλίμακας» προβαίνει το πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον. Επίσης, το πανεπιστήμιο του Μαίριλαντ έχει επιφορτιστεί να ερευνήσει τους κινδύνους κοινωνικής ανάφλεξης, που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή(δες την άρνηση της συμφωνίας για την κλιματική αλλαγή από τον Ντ. Τραμπ και την μερική υποχώρησή τους τελευταία). Τέλος, αν και δεν υπάρχει τέλος, στο πρόγραμμα Minerva, που περιλαμβάνει όλες τις έρευνες, υπάρχει μία ερευνητική εργασία με τίτλο «ποιος δεν γίνεται τρομοκράτης και γιατί;», όπου εξομοιώνονται όλοι οι ακτιβιστές με τους οπαδούς της πολιτικής βίας. Όλα τα παραπάνω σε συνδυασμό με τις παρακολουθήσεις της NSA και των αντίστοιχων υπηρεσιών της Γερμανίας, της Γαλλίας και της Βρετανίας δημιουργούν ένα οργουελικό πλανητικό περιβάλλον.

Γι’ αυτό, ο εκδημοκρατισμός του χρόνου και των θεσμών-θερμοστατών (μίντια, κοινωνικά δίκτυα) είναι κυρίαρχο ζήτημα στη σημερινή, φενακισμένη ψευδο-δημοκρατία.