''Η διαχρονική αξία του έπους του ’40''.

 Η ομιλία του Χρήστου Τούμπουρου στην εκδήλωση "Η Ήπειρος στο έπος του '40", που διοργανώθηκε από την Αδελφότητα Ηπειρωτών Αργυρούπολης, την Κυριακή 22 Οκτωβρίου 2017
«Ω Μέρα-Μάννα, που μας έσπασες ακέρια κι ως το ύστατο, όλα τα κρυφά εσωτερικά δεσμά μας! Ω κοσμοϊστορική Ελευθερία, τόσο βαθειά λαχταρισμένη! Να Σε! Σε κατέχουμε! Σε νιώθουμε! Σε θέλουμε!
Και θε να Σε κρατήσουμε όλοι, στο τεράστιο ύψος που μας φανερώθηκες απ’ τα χαράματα των Εικοσιοχτώ του Οχτώβρη του 1940»
Άγγελος Σικελιανός
28η Οκτώβρη 1940. Ο ελληνικός λαός όρθωσε το ανάστημά του ενάντια στην ιμπεριαλιστική εισβολή του ιταλικού φασισμού.
Στις 3 το πρωί ο Ιταλός Πρέσβης Ε. Γκράτσι επιδίδει στον Έλληνα δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά τηλεγραφική διακοίνωση, με την οποία η φασιστική κυβέρνηση της Ιταλίας, που βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση με την Βρετανία, απαιτούσε -ως «έμπρακτη» απόδειξη της ουδετερότητας της Ελλάδας- να της επιτραπεί να καταλάβει στρατιωτικά θέσεις στρατηγικής σημασίας επί ελληνικού εδάφους. Η επίδοση του τελεσιγράφου ήταν ουσιαστικά μια τυπική υπόθεση, δεδομένου ότι οι απαιτήσεις της ιταλικής πλευράς ήταν εξωφρενικές, αόριστα διατυπωμένες, ενώ έδιναν περιθώριο μόλις 3 ωρών για την αποδοχή ή την απόρριψή τους. Η επίθεση ήταν προαποφασισμένη. Αυτό εξηγεί και την αντίδραση του Μεταξά, ο οποίος δεν έκανε τίποτε άλλο από το να αναγνωρίσει την κατάσταση: «Alors, c’estlaguerre» [ ώστε έχουμε πόλεμο]» ήταν η απάντηση που έδωσε στον Ιταλό Πρέσβη. Κι έτσι άρχισε οελληνοϊταλικός πόλεμος.
Ο Ελληνοϊταλικός πόλεμος διακρίνεται σε τρεις βασικές περιόδους. Κατά την πρώτη (28 Οκτωβρίου – 13 Νοεμβρίου 1940) οι ελληνικές δυνάμεις αντιμετωπίζουν την επίθεση του ιταλού εισβολέα «αμυνόμενοι του πατρίου εδάφους». Κατά τη δεύτερη (14 Νοεμβρίου – 28 Δεκεμβρίου) ο ελληνικός στρατός εξαπολύει μεγάλη επίθεση κατά των Ιταλών με αποτέλεσμα να διεισδύσει βαθιά στο έδαφος της Β. Ηπείρου και να καταλάβει μια σειρά από σημαντικές πόλεις. Στο βόρειο τομέα ο ελληνικός στρατός καταλαμβάνει την Κορυτσά (21 Νοεμβρίου). Τη Μοσχόπουλη (29 Νοεμβρίου), το Πόγραδετς (30 Νοεμβρίου). Στον κεντρικό τομέα ο ελληνικός στρατός εξουδετερώνει μία μεραρχία αλπινιστών και στις 9 Δεκεμβρίου καταλαμβάνει το Αργυρόκαστρο. Στον παραλιακό τομέα, όπου οι Ιταλοί είχαν στην αρχή κατορθώσει να διεισδύσουν σε μεγάλο μέρος στο ελληνικό έδαφος, υποχρεώνονται να εκκενώσουν την κοιλάδα του Καλαμά και στις 6 Δεκεμβρίου ο ελληνικός στρατός εισέρχεται στους Αγίους Σαράντα. Στο τέλος του χρόνου οι Ιταλοί βρίσκονται απωθημένοι 60 χιλιόμετρα πέρα από τα αλβανικά σύνορα. Κατά την τρίτη περίοδο (29 Δεκεμβρίου – 5 Απριλίου) οι Έλληνες συνεχίζουν την προέλασή τους βαθιά στο αλβανικό έδαφος και συντρίβουν τη σφοδρή «εαρινή επίθεση» των Ιταλών, την οποία παρακολουθούσε ο ίδιος ο Μουσολίνι. Σε διάστημα έξι μηνών οι Ιταλοί υφίστανται βαριές ήττες. Δεκαέξι ελληνικές μεραρχίες ακινητοποιούν στην Αλβανία είκοσι επτά ιταλικές, με εξοπλισμό πολύ ανώτερο από τον ελληνικό.
Εκεί στα ηπειρώτικα βουνά, στα βουνά της Πίνδου οι Έλληνες αγωνιστές «έγραψαν» αμέτρητες σελίδες δόξας και ηρωικού μεγαλείου.

"[...] Νύχτα πάνω στη νύχτα βαδίζαμε ασταμάτητα, ένας πίσω απ’ τον άλλο, ίδια τυφλοί.
Με κόπο ξεκολλώντας το ποδάρι από τη λάσπη, όπου, φορές, εκαταβούλιαζε ίσαμε το γόνατο. Επειδή το πιο συχνά ψιχάλιζε στους δρόμους έξω, καθώς μες στην ψυχή μας.
"Η πορεία προς το Μέτωπο", "Άξιον εστί" του Οδ. Ελύτη
Κι ακολούθησαν οι εισβολείς και κατέσκαψαν τα χωριά, και έκαψαν και σκότωσαν… Επιχείρησαν, μα δεν μπόρεσαν να ατιμάσουν την εθνική μας συνείδηση …
Γιατί αυτή η συνείδηση στοιχειωμένη και θεμελιωμένη σ’ όλη την ιστορική πορεία του Έλληνα αποτυπώθηκε στον αγώνα του, στην ηρωική ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ κατά των κατακτητών και εντυπώθηκε, στην συνείδηση της ανθρωπότητας, στα μαρτυρικά χωριά της Ηπείρου.
Σε ολόκληρη την Ήπειρο
Τόπος ιερός, εδώ όπου σταυρώθηκε η Ελλάδα.
Εδώ, όπου σκάφτηκαν τάφοι και στους τάφους δε χωρούσαν οι λεβέντες, καθώς δεν χωρά στα σπλάχνα τόσος πόνος.
Εδώ, όπου κραυγές σταυρωμένες σε μια αιωνιότητα διατυμπανούν μ’ ένα αδιόρατο, αλλά νικηφόρο χαμόγελο στα χείλη, αυτή την ακατάνυκτη αξιοπρέπεια:
Εδώ στην Ήπειρο
Στη Ιταλο - Γερμανοφωτοκαμένη Ήπειρο.
Γη φτενή, χώμα λίγο. Περισσεύουν τα τσόκαλα. Και οι κοφτερίδες σκίζουν τα αγριοπόδαρα.
Εδώ στην Ήπειρο
" 'Εκαψαν τον τόπο
σκότωσαν τον κόσμο
ορφάνεψαν τις οικογένειες
αλλά δεν λύγισαν τις καρδιές..."
Κώστας Μπαλάφας
Τα διδάγματα
Κυρίες και κύριοι. Αντί για λόγια μεγάλα οφείλουμε να αντλούμε τα διδάγματα που απορρέουν από το έπος του 40 και βεβαίως να απολογούμαστε ενώπιον των ηρώων αυτών.
Το πρώτο δίδαγμα είναι η Ήπειρος πάντα είναι ΠΡΟΜΑΧΟΥΣΑ, αλλά και πάντοτε ΥΠΟΛΕΙΠΟΜΕΝΗ…
Η Πολιτεία πάντα την ξεχνά, αλλά η Ήπειρος στέκεται βράχος στις επάλξεις. Και τότε . Και τώρα.
Επιπλέον… Τι να σημαίνει στα σημερινά αυτιά και ιδιαίτερα στις παιδικές και εφηβικές ψυχές μια επέτειος, η 28η Οκτωβρίου για παράδειγμα. Πώς να ακούγεται ένα διάγγελμα για την κήρυξη πολέμου στα σημερινά παιδιά που ο πόλεμος, η πείνα, η μάχη, η πορεία μέσα σε χιονισμένα βουνά και απελευθέρωση δεν μπορεί καν να μπεί στον γνωστικό τους πεδίο σαν έννοια, πόσο μάλιστα σαν συναίσθημα κι εικόνα. Πώς μπορούμε να αφαιρέσουμε την στρεβλή και στείρα μνημειακότητα των επετείων μας και να τις εντάξουμε στην πρακτική μας εμβέλεια του ιστορικού μας γίγνεσθαι και διαλόγου με την τοπική μας και εθνική μας ιστορία; Πώς να μιλήσεις για ήρωες και ηρωισμούς;
Σήμερα όλα αυτά μας ακούγονται τουλάχιστον απόμακρα, μακρινά έως εξωπραγματικά. Άνθρωποι που θυσίασαν τη ζωή τους για μια πατρίδα- για μια ελευθερία και μια Ιδέα. Βρισκόμαστε σ’ αυτόν τον τόπο αμήχανοι και μικροί μπροστά σε τόσο μεγάλα και σημαντικά ιστορικά γεγονότα που ξεπερνούν τα τοπικά σύνορα και εντάσσονται στην εθνική και ευρωπαϊκή ιστορία.
Η εποχή μας βρίθει από βάθος και από πλάτος. Από ένα σωρό «Παραιτησίες» όπως θα έλεγε ο ποιητής, από μια σειρά ομαδικών υποχωρήσεων μπροστά στην έννοια της ελευθερίας. Σε μια σειρά υποβιβασμού των πραγμάτων από το επίπεδο μιας ιδανικής απλότητας στο επίπεδο της απλούστευσης και της απαλλαγής. ΄Ο,τι μας ενοχλεί το πετάμε, ακόμη και τις ιδέες ακόμη και τη μνήμη.
Αν μιλάς για την Ελλάδα είσαι τοπικιστής και δεν έχεις οικουμενικό πνεύμα, αν ψάχνεις για περιεχόμενο γίνεσαι γραφικός σα να ψάχνεις για τροφή στα σκουπίδια.... και το πλοίο που λέγεται Ελλάδα παραπαίει στα κύματα της ιστορίας που η ίδια σήκωσε σα συνέπεια του νόμου της βαρύτητας. Όσο πιο μεγάλο βάρος διαθέτεις τόσο πιο όμορφα βουλιάζεις -όσο πιο ελαφρύς γίνεσαι τόσο πιο ανάλαφρα πετάς....
Η πρώτη αλήθεια είναι ο θάνατος, η άλλη είναι η ζωή και το μεγαλείο να τη θυσιάζεις για την πατρίδα, για το χρέος.
Δεν είναι αδεξιότητα να τιμάς τους νεκρούς σου αλλά βαθύτατη υποχρέωση, δεν είναι αναπηρία να ξέρεις την τοπική σου ιστορία αλλά βαθύτατο χρέος σου για και στον τόπο που ζεις και δημιουργείς. Δεν είναι εορτασμός και λόγια το μνημόσυνο για τους ήρωες αλλά σπίθα για να βρεις το μέλλον μέσα από το παρελθόν σου. Γιατί αυτό είναι το παρελθόν μας και η κληρονομία μας, η γνώση μας. Το χρέος μας στην ελευθερία το χρέος μας για μια ελεύθερη ζωή.
Άν δεν είχαμε αυτούς τους νεκρούς πώς θα ήμασταν εμείς τώρα ζωντανοί;
Άν δεν είχαν θυσιαστεί αυτοί για εμάς πώς θα ζούσαμε εμείς τώρα ελεύθεροι;
Άν δεν υπήρχε Ελλάδα πώς θα υπήρχε η Ευρώπη;
Αλλά όπως τονίζει και ο ποιητής .....οι ήρωες προχωρούν στα σκοτεινά....Εκεί ίσως να βρίσκεται η μοίρα τους.
Και τέλος
«Κάποτε στους πολέμους πρέπει να πάψουν να υπάρχουν μόνο θύματα. Κάποτε θα πρέπει και τα θύματα να δικαιώνονται και οι θύτες να πληρώνουν για τις πράξεις τους».
Κι αυτό ισχύει ΑΠΟΛΥΤΑ για τους σημερινούς ΔΗΘΕΝ «σπλαχνικούς εταίρους μας» και τους τότε βάρβαρους κι αιμοσταγείς κατακτητές μας.
Ό,τι γράφτηκε με αίμα ...
δε σβήνει με βρώμικο μελάνι !
Γιατί, ας το πάρουν όλοι χαμπάρι:
Πάντα νικάει το δίκιο!
Μια μέρα θα νικήσει ο άνθρωπος.
Μια μέρα η λευτεριά θα νικήσει τον πόλεμο.
Μια μέρα θα νικήσουμε για πάντα.
Ελπίδα για μια ζωή ειρηνική, αξιοπρεπή, χωρίς να πλανάται πουθενά ο φασισμός, σε όποια παλιά ή και νεότευκτη μορφή μπορεί να εξυφαίνεται.
Για να βασιλεύσει κάποτε το δίκαιο. Το δίκαιο που τι κι αν του έδωσαν πολλά ονόματα. Ένα είναι το δίκαιο. Αυτό που υπηρετεί τον άνθρωπο και όχι τα ανθρωπόμορφα φασιστοειδή.
Μολονότι έχουν μεσολαβήσει εβδομήντα και πλέον χρόνια από τη λήξη του πολέμου, οι προσδοκίες και τα οράματα, που ενέπνεαν τότε τον ελληνικό, λαό, δεν προβάλλουν πάντα απόμακρα.
Γιατί ο ρατσισμός εμφυτεύεται και βλασταίνει μέσα μας. Τον ρατσισμό ποτίζει η ρητορική του μίσους και του αποκλεισμού και λιπαίνει η αντίληψη πως κινδυνεύει με αλλοίωση η ακεραιότητα και η καθαρότητα του ιθαγενούς πολιτισμού.
Όσο έχουμε απεμπολήσει αξίες και ιδανικά που υπηρετούν τον άνθρωπο και τις έχουμε αντικαταστήσει από τη ματαιοδοξία και τη μωροφιλοδοξία του «μοναδικού» και ως εκ τούτου «ανώτερου», τόσο θα καταγκρεμίζουμε τις γέφυρες που ενώνουν την αδελφοσύνη με την αξιοπρέπεια, τη διαφορετικότητα με την ισότητα.
Γιατί πώς να το κάνουμε; Δεν είμαστε όλοι ίδιοι και ούτε μπορούμε να είμαστε. Ίσοι οφείλουμε να είμαστε, δεν μπορούμε παρά να μην είμαστε, αν θέλουμε να καταξιώνουμε και να υπηρετούμε τη δομή του πολιτισμού και την υφή του ανθρωπισμού και της δημοκρατίας. Ίσοι ως προς τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ατομικές ελευθερίες. Το επιβάλλει το δίκιο του ανθρωπισμού και της ειρήνης. Το «βροντοφωνάζουν» τα μαρτυρικά χωριά της Ηπείρου.
«Αν θέλεις να λέγεσαι άνθρωπος,
Δεν θα πάψεις ούτε στιγμή ν’ αγωνίζεσαι για την ειρήνη και για το δίκαιο». (Τάσος Λειβαδίτης)
Η μάχη κατά του φασισμού και του ρατσισμού πρέπει να κυριαρχήσει στη ζωή μας. Το θέμα αφορά όλους μας.
«Πιο πέρα είναι ένα σπίτι που καίγεται κι ύστερα ένα άλλο, και
ύστερα το δικό σου». (Γιάννης Ρίτσος)
Κάθε αδιαφορία συνιστά ανακολουθία στην καταξίωση της ανθρώπινης προσωπικότητας σε μοναδική και ανεπανάληπτη αξία. Κάθε ανθρώπου. Όλων των ανθρώπων. Διαφορετικά θα επαληθευτεί ο ποιητής.
«Είναι η βαρβαρότητα. Τη βλέπω να ‘ρχεται μεταμφιεσμένη, κάτω από άνομες συμμαχίες και προσυμφωνημένες υποδουλώσεις. Δεν θα πρόκειται για τους φούρνους του Χίτλερ ίσως, αλλά για μεθοδευμένη και οιονεί επιστημονική καθυπόταξη του ανθρώπου. Για τον πλήρη εξευτελισμό του.
Για την ατίμωσή του». (Οδυσσέας Ελύτης)
Όσο κρατάμε στον κόρφο μας το θεριό του φασισμού, τόσο απομακρυνόμαστε από τα ιδανικά του Έλληνα και άλλο τόσο σκυλεύουμε πάνω στη διαχρονική αξία της θυσίας του στα κακοτράχαλα ηπειρώτικα βουνά που στέκουν σηματωροί της ελευθερίας και της πανανθρώπινης αξιοπρέπειας και της οικουμενικής διδαχής:
«Τον κόσμο αγκάλιασα και να / τον κόσμο εντός μου βάζω...»