Γνωριμία με τα προβιοτικά και τα πρεβιοτικά

της Ευδοκίας Σεκλιζιώτη

Η έννοια των ‘προβιοτικών’ αναπτύχθηκε για πρώτη φορά το 1908 από τον Metchnikoff, ο οποίος παρατήρησε ότι οι αγρότες των Βαλκανικών χωρών που κατανάλωναν γαλακτοκομικά προϊόντα ζύμωσης, παρέμεναν υγιείς και ζούσαν περισσότερο. Από τότε, τα προβιοτικά έχουν αποτελέσει   αντικείμενο έρευνας  λόγω της θετικής τους συμβολής στην διατήρηση της υγείας και στην αντιμετώπιση ποικίλων παθήσεων

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.), τα προβιοτικά είναι ζωντανοί μικροοργανισμοί, οι οποίοι όταν χορηγούνται σε επαρκείς ποσότητες προσφέρουν οφέλη στην υγεία του ξενιστή
Οι πιο γνωστοί προβιοτικοί μικροοργανισμοί είναι ορισμένα στελέχη μυκήτων όπως ο σακχαρομύκητας Boulardii, καθώς και τα βακτήρια του γένους Lactobacillus και Bifidobacterium, τα οποία προστίθενται στα τρόφιμα και συγκεκριμένα στα γαλακτοκομικά προϊόντα που έχουν υποστεί ζύμωση.

Ο όρος ‘πρεβιοτικά’ χρησιμοποιήθηκε από τους Gibson και Roberfroid to 1995, για να περιγράψουν τα άπεπτα συστατικά των τροφίμων, τα οποία διεγείρουν επιλεκτικά την ανάπτυξη και την δραστηριότητα ενός ή περισσοτέρων φιλικών βακτηρίων του εντέρου, επιδρώντας με αυτόν τον τρόπο θετικά στη υγεία του ξενιστή. Πρόκειται για ουσίες όπως οι φρουκτο-ολιγοσακχαρίτες (Fructooligosaccharides – FOS), οι γαλακτο-ολιγοσακχαρίτες (Galacto-oligosaccharides – GOS), η ινουλίνη, και τα ολιγομερή από αλκοόλες. Οι εν λόγω ουσίες ανευρίσκονται φυσιολογικά σε τροφές όπως είναι τα ραδίκια, τα κρεμμύδια, το σκόρδο, οι αγκινάρες, τα σπαράγγια, το κριθάρι, η σίκαλη, η σόγια και το λούπινο.

Λόγω της συνεργικής τους δράσης, τα προβιοτικά συχνά συνδυάζονται με τα πρεβιοτικά και συλλογικά ονομάζονται ‘συμβιωτικά’. Τα συμβιωτικά ανήκουν στην κατηγορία των ‘λειτουργικών’ τροφίμων (functional foods). Ουσιαστικά, πρόκειται για τρόφιμα τα οποία περιέχουν ενεργά συστατικά (είτε φυσικά, είτε μετά από εμπλουτισμό) και επιδρούν ευεργετικά στην υγεία, μειώνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης ασθενειών.

Τι είναι το Ανθρώπινο Μικροβίωμα και ποιος είναι ο ρόλος του;
Οι μικροβιακοί πληθυσμοί που αποικίζουν το ανθρώπινο έντερο ονομάζονται ‘ανθρώπινο μικροβίωμα’ ή ‘ανθρώπινη μικροχλωρίδα’. Υπολογίζεται ότι το ανθρώπινο μικροβίωμα αποτελείται από περίπου 1014 βακτηριακά κύτταρα, τα οποία συγκεντρώνονται ως επί το πλείστον στο παχύ έντερο. Τα μικρόβια των μικροχλωρίδων αποικίζουν σχεδόν κάθε επιφάνεια του σώματος, όπως το δέρμα, τους ιστούς των πνευμόνων, το ουροποιητικό σύστημα και την γαστρεντερική οδό.

Ποιες είναι οι σημαντικότερες λειτουργίες των μικροβιακών χλωρίδων;
Οι σημαντικότερες λειτουργίες των μικροβιακών χλωρίδων είναι:

Η σύνθεση των βιταμινών Κ, Β12 και φυλλικού οξέος (Β9)Η διάσπαση των φυτικών ινών και των λιπαρών οξέωνΗ διατήρηση ενός υγιούς ανοσοποιητικού συστήματοςΗ ρύθμιση των φλεγμονώνΣήμερα είναι πλέον γνωστό, ότι η εντερική μικροχλωρίδα διαδραματίζει βασικό ρόλο στην ανθρώπινη υγεία και τη νόσο
Διαταραχές στη σύνθεση της εντερικής μικροχλωρίδας έχουν συνδεθεί με την εμφάνιση διάφορων ασθενειών, όπως οι φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου (Inflammatory bowel disease – IBD), το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου  (Irritable bowel syndrome – IBS), ο ορθοκολικός καρκίνος, η παχυσαρκία και οι αλλεργίες.

Η συνύπαρξη ανάμεσα στην εντερική μικροχλωρίδα και τον ξενιστή, εξασφαλίζει αμοιβαία ωφέλεια τόσο για τον ξενιστή όσο και για τους μικροοργανισμούς. Ο ξενιστής παρέχει στα εντερικά βακτήρια τον τόπο ανάπτυξης και την διατροφή για την επιβίωσή τους, ενώ τα εντερικά βακτήρια συμβάλλουν στην εύρυθμη λειτουργία του ξενιστή, διευκολύνοντας την απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών και επιδρώντας θετικά στο ανοσοποιητικό σύστημα.

Όταν η ισορροπία αυτή διαταράσσεται από διάφορους παράγοντες όπως π.χ. η διατροφή, η χρήση αντιβιοτικών, το στρες και η ηλικία,  τότε παρατηρείται το φαινόμενο της ‘δυσβίωσης’ με αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία.

Τι εννοούμε με τον όρο «συμβιωτικά»;
Η ιδέα των συμβιωτικών βασίζεται στη συνεργική δράση μεταξύ των προβιοτικών και των πρεβιοτικών. Η παρουσία των πρεβιοτικών επιτρέπει στα προβιοτικά βακτήρια να επιβιώνουν κατά την διαδικασία της πέψης και της μετάβασής τους στο έντερο, ενώ παράλληλα τα βοηθά να αναπτυχθούν, εξασφαλίζοντας την ισορροπία της εντερικής μικροχλωρίδας. Τα προβιοτικά στελέχη τα οποία χρησιμοποιούνται πιο συχνά στα συμβιωτικά συμπληρώματα διατροφής είναι οι λακτοβάκιλοι, τα μπιφιντοβακτήρια, ο σακχαρομύκητας Boulardii και ο βάκιλος Coagulans, και συνήθως συνδυάζονται με πρεβιοτικά τα οποία προέρχονται από φυσικές πηγές, όπως οι φρουκτο-ολιγοσακχαρίτες (FOS), οι γαλακτο-ολιγοσακχαρίτες (GOS) και η ινουλίνη.

Ποια είναι τα οφέλη που προκύπτουν από την κατανάλωση των προβιοτικών και των πρεβιοτικών;
Πρόληψη και αντιμετώπιση της διάρροιας
Σύμφωνα με μελέτες, τα προβιοτικά φαίνεται να μειώνουν την διάρκεια διαρροϊκών επεισοδίων που προκαλούνται από τα αντιβιοτικά, να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά  την διάρροια των ταξιδιωτών και να θεραπεύουν την διάρροια στα παιδιά έπειτα από μόλυνση με ροταϊό. Οι πιθανοί μηχανισμοί μέσω των οποίων τα προβιοτικά δρουν προστατευτικά ενάντια στη διάρροια περιλαμβάνουν την παραγωγή ουσιών με ισχυρή βακτηριοκτόνο δράση (π.χ. βακτηριοσίνες), την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος, καθώς και την αποτροπή της προσκόλλησης βακτηρίων στα επιθηλιακά κύτταρα του εντέρου.

Ιδιοπαθή Φλεγμονώδη Νοσήματα του Εντέρου
Τα ιδιοπαθή φλεγμονώδη νοσήματα του εντέρου (ΙΦΝΕ) περιλαμβάνουν την ελκώδη κολίτιδα και τη νόσο Crohn, οι οποίες προκαλούν φλεγμονή του πεπτικού σωλήνα. Η ελκώδης κολίτιδα προσβάλλει την εσωτερική επένδυση του παχέος εντέρου, ενώ η νόσος Crohn μπορεί να επηρεάσει οποιοδήποτε τμήμα της γαστρεντερικής οδού. Πρόκειται για χρόνιες, παθήσεις με περιόδους υποτροπής, οι οποίες χαρακτηρίζονται από συμπτώματα όπως π.χ. ο κοιλιακός πόνος και η σοβαρή διάρροια. Τα προβιοτικά στελέχη του γένους Bifidobacterium και  Lactobacillus φαίνεται να ανακουφίζουν από τα συμπτώματα των ΙΦΝΕ, εμφανίζουν αντιφλεγμονώδη δράση και προστατεύουν τον εντερικό βλεννογόνο.

Δυσανεξία στη λακτόζη
Η δυσανεξία στη λακτόζη είναι η μειωμένη ικανότητα διάσπασης της λακτόζης σε γλυκόζη και γαλακτόζη λόγω έλλειψης του ενζύμου λακτάση. Η συχνότητα της δυσανεξίας στη λακτόζη αυξάνεται με την ηλικία και εκδηλώνεται με διάρροια, κοιλιακό άλγος, κράμπες και φόυσκωμα. Εκτός από τη χορήγηση συμπληρωμάτων λακτάσης, η κατανάλωση προβιοτικών όπως ο Lactobacillus bulgaricus και ο Streptococcus thermophiles φαίνεται να συμβάλλει θετικά στην αντιμετώπιση της διαταραχής και στην πέψη του γάλακτος.

Αύξηση της απορρόφησης των μετάλλων
Τα μέταλλα είναι απαραίτητα για την ομαλή λειτουργία του οργανισμού. Μελέτες έχουν δείξει ότι η κατανάλωση πρεβιοτικών (π.χ. φρουκτάνες) και προβιοτικών (π.χ. μπιφιντοβακτήρια) αυξάνει την απορρόφηση μετάλλων όπως το ασβέστιο, ο σίδηρος και το μαγνήσιο. Η παραγωγή λιπαρών οξέων μικρής αλυσίδας (π.χ. βουτυρικό οξύ) από τα πρεβιοτικά μειώνει το pH του εντέρου, αυξάνοντας με αυτό τον τρόπο την διαλυτότητα του ασβεστίου, ενώ το γαλακτικό οξύ που παράγεται από τα προβιοτικά ενισχύει την απορρόφηση του σιδήρου.

Πιθανή προστατευτική δράση έναντι της εμφάνισης καρκίνου
Οι αλλαγές στην σύσταση του μικροβιακού φορτίου του εντέρου φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο στην διαδικασία της καρκινογένεσης. Τα πρεβιοτικά μεταβάλλουν τον μικροβιακό πληθυσμό του εντέρου συμβάλλοντας στον πολλαπλασιασμό των φιλικών για τον οργανισμό βακτηρίων όπως οι λακτοβάκιλλοι και τα μπιφιντοβακτήρια. Τα φιλικά βακτήρια  δεσμεύουν με την σειρά τους ποικίλες προκαρκινικές ουσίες στο έντερο, μειώνοντας έτσι τη δράση και την απορρόφησή τους. Επιπλέον, τα προβιοτικά ενισχύουν την άμυνα του οργανισμού και μειώνουν τον πολλαπλασιασμό των κυττάρων καθυστερώντας με αυτό τον τρόπο την εξέλιξη της νόσου.

Τα προβιοτικά μελετώνται ως προς τις πιθανές ευεργετικές τους δράσεις στην πρόληψη ή τη θεραπεία μιας ποικιλίας προβλημάτων υγείας όπως:

Οι αλλεργικές διαταραχές όπως π.χ. η ατοπική δερματίτιδα (γνωστή και ως έκζεμα) και η αλλεργική ρινίτιδαΗ τερηδόνα, η περιοδοντική νόσος και άλλα προβλήματα της στοματικής υγείαςΟι κολικοί στα βρέφηΟι νόσοι του ήπατοςΗ μείωση της χοληστερόληςΗ παχυσαρκίαΗ πρόληψη του καρκίνου του εντέρουΤο κοινό κρυολόγημα
Συμπερασματικά
Τα μέχρι σήμερα δεδομένα για τον ρόλο των προβιοτικών και των πρεβιοτικών στην υγεία είναι ενθαρρυντικά, ωστόσο χρειάζονται περαιτέρω έρευνες. Η πιο μελετημένη επίδραση των προβιοτικών στην υγεία αποτελεί η προστασία έναντι της διάρροιας που προκαλείται είτε από την χρήση αντιβιοτικών, είτε από μόλυνση που οφείλεται σε παθογόνους μικροοργανισμούς.  Από την άλλη πλευρά, τα πρεβιοτικά δρουν συνεργικά με τα προβιοτικά, αυξάνοντας την απορρόφηση θρεπτικών συστατικών και πιθανόν να λειτουργούν αποτρεπτικά στην διαδικασία της καρκινογένεσης.


Μερικά από τα ερωτήματα που μένει να απαντηθούν στο μέλλον αφορούν στην ποσότητα, την αναλογία,  το είδος, αλλά και τον συνδυασμό των προβιοτικών και πρεβιοτικών που απαιτούνται ώστε να επιτευχθούν τα μέγιστα οφέλη για την υγεία.
ΠΗΓΗ .mednutrition.gr
Ευδοκία ΣεκλιζιώτηΕΥΔΟΚΙΑ ΣΕΚΛΙΖΙΩΤΗΔιαιτολόγος-Διατροφολόγος BSc (Hons), MMedSci
Η Ευδοκία Σεκλιζιώτη είναι Διαιτολόγος-Διατροφολόγος με επιπλέον μεταπτυχιακή εξειδίκευση (MMedSci) στη ‘Διατροφή του Ανθρώπου’. Εργάζεται σε Φαρμακευτική Εταιρεία όπου παρέχει τις υπηρεσίες της σε επίπεδο συμβουλευτικής υποστήριξης και συγγραφής άρθρων.