Η ιδιαίτερη Χάρτα του Ρήγα από το Καπέσοβο, στο Αρχαιολογικό Μουσείο

Τα εγκαίνια της σημαντικής περιοδικής έκθεσης  «Η χάρτα του Ρήγα στο Καπέσοβο. 220 χρόνια από την έκδοσή της (Βιέννη 1797)» έγιναν την Κυριακή 11 Μαρτίου στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων, παρουσία της υφυπουργού Παιδείας Μερόπης Τζούφη, του Δημάρχου Ζαγορίου Βασίλη Σπύρου και του Πρύτανη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Γιώργου Καψάλη. Στην εκδήλωση παρουσιάστηκαν σημαντικά στοιχεία για τα… μυστικά της Χάρτας και η ιδιαιτερότητα αυτής του Καπεσόβου.


Παρόντες ήταν ακόμη, εκπρόσωποι της Εφορείας Αρχαιοτήτων, του Μουσείου, της Ζωσιμαίας Βιβλιοθήκης, Πανεπιστημιακοί, αυτοδιοικητικοί από το Ζαγόρι, ο αντιδήμαρχος Άγγελος Αρμένης, ο επικεφαλής της μείζονος μειοψηφίας Γαβριήλ Παπαναστασίου και οι δημοτικοί σύμβουλοι της παράταξης του Ηλίας Ράπτης, Παναγιώτης Ρούσκας, πολλοί Καπεσοβίτες και άλλοι.

Το κοινό των Ιωαννίνων έχει τη δυνατότητα, μέχρι τις 9 Μαΐου, (η είσοδος στο Μουσείο θα είναι ελεύθερη στις 25 Μαρτίου  ανήμερα της Εθνική εορτής) να δει από κοντά αυτό το ιδιαίτερο αντίτυπο της Χάρτας που φυλάσσεται στην Πασχάλειο Σχολή του Καπεσόβου και από το 1998 αποτελεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο με απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού. Η έκθεση θα επαναληφθεί το καλοκαίρι, σε ημερομηνίες που θα ανακοινωθούν, στην Πασχάλειο Σχολή στο Καπέσοβο.

Τον συντονισμό της εκδήλωσης είχε ο προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κωνσταντίνος  Σουέρεφ, ο οποίος αναφέρθηκε στην διοργάνωση και ευχαρίστησε τους συντελεστές της, μεταξύ αυτών και την αρχαιολόγο από το Καπέσοβο Ανθή Φιλίδου.

Στον χαιρετισμό της, στην πρώτη δημόσια εμφάνιση της στα Γιάννινα μετά την ανάληψη των καθηκόντων της, η  καταγόμενη από το Καπέσοβο, υφυπουργός Παιδείας Μερόπη Τζούφη σημείωσε ότι η Χάρτα του Ρήγα είναι  ένα από τα σημαντικότερα έργα του Ελληνικού Διαφωτισμού. Τόνισε ότι το πολιτικό όραμα του Ρήγα για τα Βαλκάνια αποτυπώνεται σε αυτή και είναι και σήμερα επίκαιρη η οπτική του.

Ως ιδιαίτερη τιμή για το Ζαγόρι χαρακτήρισε, στον σύντομο χαιρετισμό του, την εκδήλωση και την έκθεση για τη Χάρτα του Ρήγα στο Καπέσοβο ο Δήμαρχος Βασίλης Σπύρου, σημειώνοντας ότι αποτελεί δωρεά ενός ξενιτεμένου Ζαγορίσιου. Ο κ. Σπύρου τόνισε ότι είναι  μεγάλο ζήτημα η διαφύλαξη των κειμηλίων που φιλοξενούνται σε διάφορους χώρους στα χωριά του Ζαγορίου και ευχαρίστησε όλους τους συντελεστές της έκθεσης.

Ο Καπεσοβίτης καθηγητής Νεώτερης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Γεώργιος Παπαγεωργίου, σημείωσε ότι η Χάρτα δεν αναβιώνει μόνο το γεωφυσικό ανάγλυφο, πόλεις, οδικούς άξονες κλπ, αλλά παρέχει και ιστορικές πληροφορίες. Άγνωστο παραμένει το πώς έφτασε αυτό το αντίτυπο της Χάρτας στο Καπέσοβο. Υποθέτουμε, είπε ο κ. Παπαγεωργίου, ότι έγινε κτήμα της  Πασχαλείου Σχολής, μέσω του Γεωργίου Πασχάλη, μεγαλέμπορου γουναρικών.

Εκ μέρους της Εκκλησιαστικής Επιτροπής του Ι.Ν. Αγίου Νικολάου Καπεσόβου, ο Απόστολος Ντιναλέξης, (από τους «φύλακες της Χάρτας» όπως τον χαρακτήρισε ο κ. Σουέρεφ), ευχήθηκε να δουν την έκθεση πολλοί μαθητές και να επισκεφτούν και να γνωρίσουν το Καπέσοβο και το Ζαγόρι.

Τοποθετήσεις έγιναν ακόμη, από την προϊσταμένη της Ζωσιμαίας Βιβλιοθήκης  Βάγια Οικονομίδου και την πρόεδρο της Εταιρείας Φίλων Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων, καθηγήτρια του τμήματος Ιστορίας Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Αικατερίνη Λιάμπη.

Με θέμα: «Τα αινίγματα της Χάρτας: Μία άλλη ανάγνωση της Χάρτας του Ρήγα», κεντρικός ομιλητής στην εκδήλωση ήταν ο Ομότιμος Καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και Πρόεδρος της Επιτροπής για τη Χαρτογραφική Κληρονομιά στην Ψηφιακότητα της Διεθνούς Χαρτογραφικής Ένωσης (ICA)  Ευάγγελος Λιβιεράτος. Χαρακτήρισε ως κορυφαίο γεγονός την έκθεση, αφού όπως είπε, πέρυσι συμπληρώθηκαν 220 χρόνια από την εκτύπωση της Χάρτας και φέτος 220 χρόνια από τον θάνατο του Ρήγα Φεραίου.

«Η Χάρτα του Ρήγα απεικονίζει, όπως τόνισε,  το όραμά του για το τέλος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας».

Το 1796 ο εθνεγέρτης Ρήγας Φεραίος, ο Βελεστινλής, οραματίστηκε την δημιουργία μιας δημοκρατικής πολιτείας στα υπόδουλα, από τους Οθωμανούς, Βαλκάνια και η Χάρτα, το πρώτο από τα δώδεκα φύλλα της οποίας είχε ήδη τυπωθεί στην Κωνσταντινούπολη,  θα αποτελούσε το πρώτο βήμα. Το 1797 τυπώθηκαν στη Βιέννη 1.220 αντίτυπα της δωδεκάφυλλης Χάρτας και τα μισά μέσω της Τεργέστης έφτασαν στη Σμύρνη και τα άλλα μισά στο Βουκουρέστι. Σήμερα εκτιμάται ότι σώζονται περίπου 100 αντίτυπα στην Ελλάδα και το εξωτερικό, ενώ αυτό του Καπεσόβου που πιθανολογείται ότι προέρχεται από το Βουκουρέστι, αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση και ήταν ένα από τα αντίτυπα της Χάρτας που παρουσιάστηκαν πρόσφατα σε έκθεση στο Τελόγλειο Ίδρυμα Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Από την έρευνα (την τελευταία δεκαετία με τη βοήθεια της ψηφιακής τεχνολογίας), όπως ανέφερε ο κ. Λιβιεράτος, έχει προκύψει ότι κυκλοφόρησαν δυο κύριες εκδόσεις της Χάρτας, τύπου Α και τύπου Β. Στα πρώτα υπάρχουν κενά σε  τοπωνύμια ή άλλες διαφορές. Τα σωζόμενα αντίτυπα είναι στην πλειονότητά τους τύπου Β και έγχρωμα, αλλά υπάρχει και μια τρίτη έκδοση-παραλλαγή της Χάρτας τύπου Α, όπως είναι αυτή του Καπεσόβου. Πρόκειται για αναπάντητα ερωτήματα για το πώς εκδόθηκαν και τέτοια αντίτυπα.

Τα δώδεκα φύλλα της Χάρτας του Καπεσόβου είναι ασπρόμαυρα διαστάσεων 85Χ58,5 εκατοστά και είναι δεμένα με δερμάτινη στάχωση, όπως και άλλο αντίτυπο που φυλάσσεται στη Ρουμανική Ακαδημία στο Βουκουρέστι, γεγονός που ενισχύει το σενάριο να έφτασε από εκεί στο Καπέσοβο η Χάρτα και όχι από τη Σμύρνη.

Το που σχεδιάστηκε για να φτάσει το τυπογραφείο η Χάρτα διαστάσεων 2Χ2 μέτρα, (περιλαμβάνει μια τεράστια έκταση από τον Δούναβη μέχρι το Λιβυκό πέλαγος και από την Καλαβρία της Ιταλίας μέχρι την Δυτική Μικρά Ασία)  είναι άγνωστο. Πιθανολογείται ότι αυτό έγινε στο Βουκουρέστι και μάλιστα στο σπίτι γιατρού από τη Ζίτσα. Η Χάρτα δεν ακολουθεί την τεχνική και πρακτική της εποχής που τυπώθηκε, αλλά παλιότερες, είναι ένα ακόμη στοιχείο. Εκτιμάται ότι ο Ρήγας βιάζονταν να προλάβει τις εξελίξεις και πίστευε στη βοήθεια του Μεγάλου Ναπολέοντα για να υλοποιηθεί το όραμα του.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα 160 νομίσματα από διάφορες ιστορικές περιόδους του Ελλαδικού χώρου, που απεικονίζονται στη Χάρτα του Ρήγα (η έκθεση συνοδεύεται από νομίσματα που υπάρχουν στο Αρχαιολογικό Μουσείο, καθώς και χάρτες, παλαίτυπα εποχής), κάτι που δεν συνηθίζονταν στους χάρτες της εποχής, ωστόσο το σενάριο που πρόβαλε ο κ. Λιβιεράτος είναι «ότι τα γρόσια ήταν ένα μήνυμα για μια χώρα όχι μόνο ελεύθερη αλλά και ευημερούσα», μαζί με τα γράμματα και  τα άρματα.



Η έκθεση, στην οποία περιηγήθηκαν (στη φωτογραφία ο κ. Σουέρεφ με την κ. Τζούφη, τον Δήμαρχο Ζαγορίου και τον Πρύτανη) όσοι παρακολούθησαν την εκδήλωση των εγκαινίων,  διοργανώνεται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων, σε συνεργασία με την Πασχάλειο Σχολή Καπεσόβου, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και τη Ζωσιμαία Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Ιωαννίνων, με αφορμή τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου και στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τη συμπλήρωση 10 ετών από την Επανέκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων.

Η Τοπική Κοινότητα και Εκκλησιαστική Επιτροπή Αγίου Νικολάου Καπεσόβου, ο Δήμος Ζαγορίου, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Καπεσόβου «Αλέξης Νούτσος», η Εταιρεία Φίλων Αρχαιολογικού Μουσείου Ιωαννίνων, η ΧΡΩΜΟΕΠΙΛΟΓΗ Π. Καρράς, η Βίκος ΑΕ., είναι υποστηρικτές της.