Στέφανος Γραμενιάτης...Ενας Γιαννιώτης θυμάται και διηγείται : «Γι’ αυτή την πατρίδα τα έδωσα όλα...»

Στα 91 του χρόνια, σήμερα θυμάται και συγκινείται… Θυμάται, συγκινείται και πού και πού, δακρύζει. Ο Στέφανος Γραμενιάτης πέρασε δύσκολα, από μικρό παιδί στα βάσανα, έζησε τη φτώχεια, πέρασε αρρώστιες, γνώρισε τις θηριωδίες των Γερμανών κατακτητών.

Στα 17 του ήταν κιόλας… αντάρτης στα βουνά… Μεγάλη απόφαση. Υπό τις διαταγές του Ναπολέοντα Ζέρβα που τύγχανε να ήταν συγγενής του, πολέμησε στο αντάρτικο μαζί με εκατοντάδες άλλους μη μπορώντας να αντέξει την καταπίεση του κατακτητή. Ίσως και το ότι η γιαγιά του ήταν ξαδέλφη του Μάρκου Μπότσαρη, να εξηγεί το επαναστατικό του πνεύμα…

Και όταν μετά από χρόνια η Ελλάδα ελευθερώθηκε, εκείνος τιμήθηκε για τη δράση του, αλλά δε θέλησε κανένα αντάλλαγμα για όσα προσέφερε στην πατρίδα του! Πριν από περίπου 25 χρόνια άφησε τον τόπο του, τα Γιάννενα και σήμερα ζει στη Ρόδο με τη σύζυγό του Παναγιώτα, κοντά στο γιο του Χριστόδουλο, συνταξιούχο αστυνομικό και την οικογένειά του.

Με αφορμή τη σημερινή επέτειο της «25ης Μαρτίου 1821», της μέρας του μεγάλου ξεσηκωμού του έθνους κατά της τουρκοκρατίας, γυρίζει το ρολόι του χρόνου πίσω σε εκείνα τα χρόνια, όταν αποφάσισε, όπως λέει, να κάνει αγώνα για την πατρίδα του, επειδή την αγαπούσε…

Κε Στέφανε πέστε μας πότε γεννηθήκατε;

Γεννήθηκα στα Γιάννενα το 1927, στις 28 του Οκτώβρη, ήμουν το τελευταίο παιδί της οικογένειας. Απέκτησαν συνολικά 13 παιδιά αλλά έζησαν τα 5. Ο πατέρας μου δούλευε στα κάρα, έκανε μεταφορές και μετά έπιασε δουλειά ως φορτοεκφορτωτής… είχε πάρει μέρος και στην απεργία επί Μεταξά για την καθιέρωση του 8ώρου.

- Η οικογένεια ζούσε πολύ δύσκολα τότε…
Πολύ δύσκολα… Η πείνα σε αφάνταστο σημείο, η ψείρα επίσης, αρρώστιες...πολλά παιδιά πέθαιναν. Εγώ φόρεσα παπούτσια στα 18 μου χρόνια φτιαγμένα από λάστιχο αυτοκινήτου όχι από δέρμα… και από πάνω ήταν πανί. Παίρναμε ένα σανίδι, το κόβαμε, το κόβαμε και λίγο μπροστά μετά βάζαμε ένα πετσί το καρφώναμε και ήταν σαν τα τσόκαρα. Καλία τα λέγαμε εμείς…

- Σας βρήκε και ο πόλεμος μετά…
Μας βρήκε και η Κατοχή και περάσαμε πολύ άσχημα…

(σ.σ. Ο Στέφανος Γραμενιάτης σαν παιδί ήταν πολύ δυνατό. Μάλιστα όταν οι Γερμανοί έκαναν εκτελέσεις κάτω από μία εκκλησία την Περίβλεπτο στα όρια τότε της πόλης, που υπάρχει ακόμα και σήμερα, τον έπαιρναν μαζί με άλλα παιδιά για να ανοίγουν τους λάκκους. Έσκαβαν εκείνα γιατί οι άνδρες έλειπαν είτε στο αντάρτικο είτε είχαν σκοτωθεί. Μάλιστα οι Γερμανοί αναζητούσαν τα παιδιά και για αγγαρείες αλλά οι γονείς προσπαθούσαν να τα κρύψουν. Εκείνος ήταν μόλις 15 χρονών…)

- Και πώς αποφασίσατε να γίνετε αντάρτης;
Αυτός ήταν και ο λόγος που βγήκα στο αντάρτικο, οι αγγαρείες… πηγαίναμε να βρούμε κάτι να φάμε, και μας έβρισκαν οι Γερμανοί… μας πήγαιναν και στο αεροδρόμιο Κατσικάς, εκεί που είχαν τις αποθήκες και τα πολεμοφόδια για να κάνουμε μεταφορές και δουλειές…
Εμείς όμως αν και παιδιά τι κάναμε; πηγαίναμε και ξεβιδώναμε την κεφαλή από τις χειροβομβίδες των γερμανών και τις αχρηστεύαμε. Μας πήραν χαμπάρι και άρχισαν να μας κυνηγάνε. Έφυγα λοιπόν και πήγα στο αντάρτικο… αλλά έπρεπε, πρώτα να περάσω από τις ομάδες που ήταν μέσα αξιωματικοί και εμένα με έβαλαν στο τάγμα του Γαλάνη. Ήταν ο καλύτερος αξιωματικός του στρατού…
Ήθελα να πάω νωρίτερα στο αντάρτικο αλλά δε με δέχτηκαν λόγω ηλικίας αλλά και πάλι χατιρικά με πήραν 17 ετών… Μου είπαν «εσύ δεν μπορείς ούτε όπλο να σηκώσεις» και απάντησα «αν δεν μπορώ να σηκώσω όπλο να μου δώσετε πιστόλι»….

- Πότε ήταν η πρώτη φορά που συμμετείχατε σε επιχείρηση στο αντάρτικο;
Η πρώτη επιχείρηση ήταν στη νέα Σαμψούντα ένα χωριό κοντά στην Πρέβεζα. Είχαμε πληροφορίες ότι οι Γερμανοί έχουν κανόνια και υπερασπίζονται το Ιόνιο. Πήγαμε λοιπόν εμείς να κάνουμε σαμποτάζ. Ο Ιατρίδης, ένας αξιωματικός που ήξερε γερμανικά καλά, έπιανε κουβέντα μαζί τους και εμείς τους σκοτώναμε. Αυτοί ανήκανε στη μεραρχία «Εντελβάις» από την Αυστρία…
Εμείς περιμέναμε να έρθουν και οι σαμποτέρ οι Άγγλοι και εντωμεταξύ είχε σκοτωθεί ο Ιατρίδης. Το πρωί, μόλις ξημέρωσε, πήγαμε να φύγουμε και μας άρχισαν στους όλμους, εμείς δε ξέραμε τι ήτανε οι όλμοι. Μας έμαθαν αργότερα οι Ιταλοί… Οι Ιταλοί ήταν αυτοί που τους μεταχειρίζονταν. Μας βοήθησαν δεν μπορώ να πω…

( σ.σ. Όσοι Ιταλοί επέζησαν στην Κεφαλονιά από τη σφαγή των Γερμανών πήγαν απέναντι στην Πρέβεζα και εκείνοι έμαθαν στους αντάρτες να χρησιμοποιούν τους όλμους. Οι Ιταλοί εντάχθηκαν στην Αντίσταση και πολέμησαν εναντίον των Γερμανών…)

- Στη συνέχεια τι έγινε;
Εγώ τραυματίζομαι από βλήμα όλμου. Μπήκα σε μία χαράδρα και εκεί από τον καπνό των τσιγάρων έβαζα στο τραύμα. Μετά όταν γυρίσαμε στο τάγμα μας πήγαν σε ένα γιατρό. Όταν γίναμε καλά ξαναγυρίσαμε στο τάγμα…
- Κάνατε όμως και επιχείρηση για τους τσάμηδες…
Από εκεί ξεκινήσαμε να κάνουμε τις επιχειρήσεις κατά των τσάμηδων , (αυτοί ήταν αρβανίτες) , ξεκινά ένα σύνταγμα και πάει Πάργα, Ηγουμενίτσα… αυτοί κατείχαν όλες τις εύφορες εκτάσεις και στους Έλληνες δεν έδιναν ούτε ένα καλαμπόκι, ψωμί τίποτα, πεινούσαν. Οι τσάμηδες τροφοδοτούσαν τους Γερμανούς… Μαζί τους ήταν και Σλαβοβούλγαροι… Τσάμη, Τούρκο και Βούλγαρο φίλο δεν τον κάνεις…
Ένα τάγμα περίπου 1000 άτομα αναπτύχθηκαν σε όλο το νομό για να δουν μία καλή μέρα οι Έλληνες….

- Και οι Γερμανοί τι απέγιναν;
Οι Γερμανοί ήθελαν να μας διώξουν, ξεκίνησαν να έρθουν προς την Πάργα και σε μία στροφή άρχισε να τους χτυπά το πυροβολικό μας. Από τα κανόνια που είχαμε ένα μουλάρι κρατούσε τις δύο ρόδες, άλλο μουλάρι τον κιλλίβαντα και άλλο την κάννη. Είδαν και απόειδαν και τα παράτησαν… Τα χώματα εκείνα είναι ποτισμένα με αίμα…
Όταν έφευγαν οι Γερμανοί έκαναν μία επιχείρηση δολιοφθοράς και άφησαν οπισθοφυλακή για να καλύπτουν την οπισθοχώρηση των λόχων. Ήταν στη Φιλιππιάδα και εκεί είχε μία μικρή εκκλησία. Ανέβηκε ένας Γερμανός πάνω στο καμπαναριό, και χτυπούσε την καμπάνα για να συγκεντρωθεί ο κόσμος… ήταν με άλλους δύο. Δεν ξέραμε τι θα έκαναν αν θα σκότωναν τον κόσμο. Τον πυροβολήσαμε και έτσι νόμιζαν ότι οι αντάρτες δεν είχαν φύγει ακόμα με αποτέλεσμα να αφήσουν τον κόσμο ζωντανό και να πάνε να τους κυνηγήσουν…

- Τι άλλο θυμάστε;
Θυμάμαι όταν μπήκαμε στην Πρέβεζα με τα πράγματά που μας είχαν δώσει οι Εγγλέζοι γιατί μας τροφοδοτούσαν με τα υποβρύχια… είδαμε ένα φοβερό πράγμα: οι πάντες έκλεβαν, πεινούσαν οι άνθρωποι…
Μετά στο τέλος του 1944 ένα αντιτορπιλικό «Ο Πάνθηρας» βγήκε στον Αμβρακικό και έριχνε πυρά, ήθελε να μας συνοδεύσει γιατί θα μπαίναμε σε καράβια για να πάμε στη μέση ανατολή. Ανεβαίναμε από τα σχοινιά στα πλοία πολλοί με τα όπλα μαζί τους…
Αντί αυτό μας πήγαν… στην Κέρκυρα, όλο το αντάρτικο όλο το τάγμα Γαλάνη. Γιατί οι Γερμανοί υποχωρούσαν πλέον και δεν υπήρχε λόγος να πάμε εκεί, αν και ο πόλεμος συνεχίστηκε για λίγο ακόμα. Τι βροχή έριχνε σε εκείνο τον τόπο; Ασταμάτητη…

- Πόσο καιρό μείνατε στην Κέρκυρα;
Εκεί έμεινα για λίγους μήνες και μετά μας είπαν ότι θα μας πήγαιναν στην Αθήνα, και θα μας τακτοποιούσαν σε δουλειά ή θα μας έστελναν πίσω στον τόπο μας. Έμεινα δυο μήνες στην Αθήνα, αλλά ήθελα να φύγω… Γύρισα στα Γιάννενα

(σ.σ. ακολούθησε ο εμφύλιος με την εμπλοκή πολλών προσώπων, οργανώσεων, και κυβερνήσεων που είχε σαν αποτέλεσμα τον εθνικό διχασμό. Ένα διχασμό που είχε πολιτικά κίνητρα και βαθιές ρίζες στο παρελθόν… «Αντιπαράθεση» είναι η λέξη που χρησιμοποιεί μέχρι και σήμερα ο κυρ Στέφανος. Ποτέ δε μίλησε για εμφύλιο και ποτέ δεν πήρε μέρος σε αυτόν)

- Και στον εμφύλιο τι έγινε;
Μετά το 1945 άρχισε η αντιπαράθεση ανάμεσα στις αντάρτικες ομάδες. Εγώ διαφωνούσα και είπα «εγώ δε σηκώνω όπλο να σκοτώσω Έλληνα, έως εδώ» και έφυγα. Έβλεπα ότι ο ένας ήθελε να βγάλει το μάτι του άλλου, ακολούθησαν και τα Δεκεμβριανά…. Εγώ έκανα αγώνα για την πατρίδα μου γιατί την αγαπούσα , για αυτή την πατρίδα τα έδωσα όλα….

- Πέστε μας για το Ναπολέοντα Ζέρβα, εσείς τον ζήσατε…
Ο Ζέρβας ήταν ο… αρχιστράτηγος στο αντάρτικο ήταν ο αρχηγός… Ήμασταν και συγγενείς… Ήταν κοντός αλλά θαρραλέος, πεισματάρης δεν το έβαζε κάτω, εκείνος έδωσε την εντολή και για τις επιχειρήσεις κατά των τσάμηδων και πήραν ανάσα οι Έλληνες. Όταν έφυγαν μοιράστηκε ξανά η γη στον κόσμο. Και στο αντάρτικο όμως περάσαμε δύσκολα… Κοιμόμουν μέσα στις θημωνιές, πάνω στα ξύλα, χωρίς κουβέρτες μόνο με τα ρούχα, δεν κοιμήθηκα ποτέ σε σπίτι γιατί τα σπίτια τα έψαχναν. Τότε βγήκε και το τραγούδι για τις ψείρες που μας βασάνιζαν:
«οι ψείρες βγήκαν στο γιακά να κάνουνε ασκήσεις
Να κάνουνε γυμνάσια, μεταβολές και κλίσεις
Ο στρατηγός διέταξε σε όλα τα παλληκάρια
Όσες ψείρες τσακώσουνε να βγάλουν τα τομάρια
Γιατί θε΄νάρθει ένας καιρός που θα ρθουν τομαράδες

Με τον ανιψιό του Ναπολέοντα Ζέρβα, Γιώργο (αριστερά)-(1950)

Εμπρός παιδιά είναι καιρός να βγάλουμε παράδες»

- Απ΄όσο ξέρω, στην πατρίδα σας είναι πολύ γνωστός ο ήρωας μας ο Αλέξανδρος Διάκος από τη Χάλκη ο πρώτος Έλληνας αξιωματικός που σκοτώθηκε στον πόλεμο…
Ναι ο Αλέξανδρος Διάκος ήταν ο πρώτος αξιωματικός που σκοτώθηκε στα δικά μας χώματα. Κάθε 28 Οκτωβρίου μνημονεύεται το όνομά του στα Γιάννενα, δεν τον ξεχνάμε… Γνωρίζαμε ότι τότε εδώ τα νησιά τα είχαν οι ιταλοί…
Στο Στέφανο Γραμενιάτη προτάθηκε να κάνει καριέρα στο στρατό αλλά αρνήθηκε. Ήθελε να μείνει στον τόπο του και να δουλέψει, όπως έμαθε να κάνει από μικρό παιδί για ένα κομμάτι ψωμί…
Μάλιστα μέχρι σήμερα θυμάται να μοιράζεται το λιγοστό του χαρτζιλίκι με τον τότε φίλο του Κάρολο Παπούλια, που έφτασε στα ανώτατα αξιώματα αυτού του κράτους και διετέλεσε πρόεδρος της δημοκρατίας.
Ακολούθησε τη δουλειά του πατέρα του , φορτοεκφορτωτής και από εκεί πήρε σύνταξη… Δεν παραλείπει όμως να ευχαριστήσει την ελληνική πολιτεία που όπως λέει του αναγνώρισε τα 2 χρόνια που έκανε στο αντάρτικο προσθέτοντας 600 μεροκάματα για να συνταξιοδοτηθεί…
Τιμήθηκε από τους συντοπίτες του και τη γενέτειρά του για τη δράση του ενώ του απονεμήθηκε από το ελληνικό κράτος το παράσημο ανδρείας και το παράσημο της εθνικής αντίστασης. Μόνη του ευχή σήμερα, να έρθουν καλύτερες μέρες για όλους και ειδικά για τους νέους…

• Ευχαριστίες στον Χριστόδουλο Γραμενιάτη για τη βοήθεια και τη διάθεση του φωτογραφικού υλικού από το αρχείο της οικογένειας.