Tι συμβαίνει, ξαφνικά και αρχίζει να αναπτύσσεται ένας καρκινικός όγκος, στο σώμα μας;

tης Αγγελικής Μήλιου, βιολόγου, medlabnews.gr

Ο καρκίνος είναι μια ασθένεια των κυττάρων, τα οποία είναι βασικά δομικά στοιχεία του σώματος. Το σώμα μας φτιάχνει συνεχώς νέα κύτταρα για να μας βοηθήσει να αναπτυχθούμε, να αντικαταστήσουμε φθαρμένα κύτταρα, ή να θεραπεύσουμε τα κατεστραμμένα κύτταρα μετά από έναν τραυματισμό.


Κάθε όργανο του ανθρώπινου σώματος σχηματίζεται από την συνάθροιση πολλών χιλιάδων κυττάρων με διαφορετικές λειτουργικές ιδιότητες που στο σύνολο τους όλα μαζί δίνουν την μορφολογία το σχήμα και την λειτουργική ικανότητα του οργάνου. Το κύτταρα αυτά ζουν την δική τους ζωή. Γεννιούνται, αναπτύσσονται λειτουργικά και στο τέλος φθείρονται γερνάνε και πεθαίνουν για να αντικατασταθούν από άλλα νεότερα. Ο ρυθμός αυτός είναι απόλυτα ελεγχόμενος και το νέο κύτταρο θα γεννηθεί μόνο όταν το διπλανό του κύτταρο γεράσει, αρρωστήσει ή πάθει κάποια βλάβη. Με τον τρόπο αυτό τα όργανα του σώματος αναπτύσσονται, προσαρμόζονται, επουλώνουν τις βλάβες τους, και διατηρούνται λειτουργικά και ικανά να επιτελούν τον σκοπό τους.

Στον άνθρωπο, μετά τη γονιμοποίηση του ωαρίου δημιουργούνται 65 τρισεκατομμύρια κύτταρα.  Έχει υπολογιστεί ότι για να διατηρηθεί η κανονική προμήθεια του οργανισμού σε ερυθροκύτταρα, απαιτούνται 2.000.000 κυτταρικές διαιρέσεις/sec. Ο μηχανισμός της κυτταρικής διαίρεσης είναι σχεδόν τέλειος, αφού διαιρείται ένας τόσο μεγάλος αριθμός κυττάρων και μάλιστα χωρίς λάθη. 

Η διατήρηση του φυσιολογικού αριθμού των κυττάρων, που σχηματίζει έναν ιστό ή όργανο, είναι το αποτέλεσμα της ισορροπίας μεταξύ κυτταρικού πολλαπλασιασμού και απόπτωσης. Η απόπτωση είναι ο φυσιολογικά προγραμματισμένος θάνατος του κυττάρου που συμβαίνει με ελεγχόμενο μηχανισμό προκειμένου το θεωρητικά γερασμένο κύτταρο να αντικατασταθεί με το νεότερο και λειτουργικά ικανότερο.


Τα κύτταρα λοιπόν, κανονικά ακολουθούν έναν κύκλο στον οποίο αναπτύσσονται, αναπαράγονται και πεθαίνουν. Μερικές φορές το DNA ενός κυττάρου καταστρέφεται από μόλυνση από συγκεκριμένα βακτήρια ή ιούς, έκθεση σε ραδιενέργεια, κληρονομικότητα ή απλά γήρανση!

Τα κύτταρα έχουν ένα φυσικό μηχανισμό για να διορθώσουν το κατεστραμμένο DNA πριν αυτό διαχωριστεί και αναπαράγει το σφάλμα.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, η μετάλλαξη είναι ακίνδυνη. Παρ’ όλα αυτά, σε μερικές περιπτώσεις, το κύτταρο αποτυγχάνει να διορθώσει το λάθος και η μετάλλαξη οδηγεί σε ανάπτυξη όγκου - σε ανεξέλεγκτη ανάπτυξη του καρκίνου.


Κατεστραμμένα γονίδια είναι δυνατόν να αναγκάσουν τα κύτταρα να συμπεριφέρονται αφύσικα. Μπορεί να πάρουν τη μορφή εξογκώματος που ονομάζεται “όγκος”.
Οι όγκοι μπορεί να είναι καλοήθεις (όχι καρκίνος) ή κακοήθεις (καρκίνος). Οι καλοήθεις όγκοι δεν εξαπλώνονται πέρα από τα συνήθη όριά τους σε άλλα μέρη του σώματος.
Όταν ένας κακοήθης όγκος αναπτύσσεται για πρώτη φορά, ίσως να περιοριστεί στην αρχική του περιοχή. Αν δεν αντιμετωπιστούν αυτά τα κύτταρα, είναι δυνατόν να εξαπλωθούν πέρα από τα κανονικά όριά τους και σε περιβάλλοντες ιστούς, κι έτσι να εξελιχθούν σε διηθητικό καρκίνο.


Κάποιοι καλοήθεις όγκοι είναι προ-καρκινικοί και είναι δυνατόν να εξελιχθούν σε καρκίνο, εάν αφεθούν χωρίς θεραπεία. Άλλοι καλοήθεις όγκοι δεν εξελίσσονται σε καρκίνο.

Είναι σίγουρο όμως πως ο καρκίνος προκαλείται μετά από πολλές μεταλλάξεις ανά τον καιρό, παρά από μία και μοναδική μετάλλαξη.

Η κληρονομικότητα παίζει το ρόλο της, κάνοντας μερικούς ευάλωτους σε συγκεκριμένους τύπους καρκίνου, όπως ο καρκίνος του μαστού.

Άλλες κατηγορίες καρκίνου συνδέονται με τη δίαιτα, όπως ο καρκίνος του εντέρου, ή "κακές συνήθειες" όπως ο καρκίνος των πνευμόνων. Η γήρανση είναι μία ακόμα αιτία επειδή πολύ απλά, μικρές μεταλλάξεις αναπτύσσονται με τον καιρό.

Η παρουσία ή απουσία συγκεκριμένων γονιδίων (που ονομάζονται ογκογονίδια) επίσης παίζουν το ρόλο τους στην ανάπτυξη του καρκίνου. Τα ογκογονίδια κωδικοποιούν πρωτεΐνες που ρυθμίζουν την κυτταρική ανάπτυξη και διεγείρουν την απόπτωση, και έτσι τα κύτταρα χωρίς αυτές τις πρωτεΐνες, αναπτύσσονται χωρίς φυσικούς περιορισμούς.
Μέχρι τώρα έχουν ανακαλυφθεί 100 περίπου διαφορετικά ογκογονίδια.


Για να γίνει ένα καρκινικός όγκος μεγαλύτερος από το κεφάλι μιας καρφίτσας, πρέπει να αναπτύξει τα δικά του αιμοφόρα αγγεία. Μερικές φορές, κάποια κύτταρα απομακρύνονται από τον αρχικό (πρωτοπαθή) καρκίνο, είτε μέσα από τα κανάλια των υγρών των τοπικών ιστών ή με την κυκλοφορία του αίματος, και εισβάλουν σε άλλα όργανα. Όταν τα κύτταρα αυτά φτάσουν σε μια νέα τοποθεσία, μπορεί να συνεχίσουν να αναπτύσσονται και ίσως δημιουργήσουν άλλον έναν όγκο σε αυτή την περιοχή. Αυτό ονομάζεται δευτερογενής καρκίνος ή μετάσταση.

Οι σύγχρονες αντιλήψεις συγκλίνουν στη διαπίστωση ότι η καρκινογένεση στον οργανισμό του ανθρώπου, είναι ένα πολύπλοκο γεγονός και μια σχετικά μακροχρόνια διαδικασία που διακρίνεται σε τέσσερις επιμέρους φάσεις:

Φάση πρόκλησης: Οι επιστήμονες μετά από πολύχρονες μελέτες, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η φάση πρόκλησης του καρκίνου διαρκεί 15-30 χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι απαιτείται μακροχρόνια έκθεση σε καρκινογόνους περιβαλλοντικούς παράγοντες, ώστε να ξεκινήσει η διαδικασία της καρκινογένεσης. Η φάση πρόκλησης μπορεί όμως να είναι συντομότερη σε ορισμένες περιπτώσεις (π.χ. η προσβολή από ακτινογενή λευχαιμία) ή οι γενετικά καθορισμένοι όγκοι της βρεφικής ηλικίας, οι οποίοι υπάρχουν αφανώς από τη στιγμή της γέννησης και εξελίσσονται μετά από κάποιο χρονικό διάστημα.
Τοπική φάση (in situ): Σήμερα πιστεύεται ότι η προοδευτική βαριά δυσπλασία μετατρέπεται, στις περισσότερες περιπτώσεις, σε in situ καρκίνωμα, ενώ το τελευταίο μετά από μια πολύπλοκη διαδικασία που διαρκεί δέκα ή περισσότερα χρόνια, καταλήγει σε διηθητικό καρκίνο.
Φάση διήθησης: Τα κύτταρα έχουν κακοήθη χαρακτηριστικά. Πολλαπλασιάζονται με γρήγορους ρυθμούς και έχουν τη δυνατότητα να διασπάσουν τη βασική μεμβράνη, να εισέλθουν στους γειτονικούς ιστούς και να φτάσουν μέχρι τα αγγεία του αίματος ή της λέμφου.
Φάση διασποράς: Tα καρκινικά κύτταρα διηθούν όλο και περισσότερους ιστούς γύρω από την περιοχή της αρχικής ανάπτυξης, αυξάνοντας κατακόρυφα την πιθανότητα μεταστάσεων. Μπορούν μεμονωμένα ή κατά ομάδες να μεταφέρονται, με τη βοήθεια του αίματος και του λεμφικού συστήματος, σε απομακρυσμένα σημεία του οργανισμού, δημιουργώντας διάσπαρτες μεταστάσεις.

Συμπέρασμα


Καρκίνος είναι η μετάλλαξη ή το σύνολο των μεταλλάξεων που συμβαίνει στο DNA του κυττάρου και ειδικότερα στα γονίδια που είναι υπεύθυνα για της ισορροπία μεταξύ της φυσιολογικής ανάπτυξης και της απόπτωσης (θάνατο) του κυττάρου. Με τον τρόπο αυτό το φυσιολογικό κύτταρο μετατρέπεται σε ένα «αθάνατο» κύτταρο με επιθετική και διηθητική διάθεση έναντι των υπόλοιπων φυσιολογικών κυττάρων.