Νόσος Αλτσχάιμερ (Alzheimer); Τι είναι και τι πρέπει να κάνετε για να αποφύγετε την άνοια;

του Ξενοφώντα Τσούκαλη, Μ.D., medlabnews.gr

H 21η Σεπτεμβρίου έχει καθιερωθεί ως η Παγκόσμια Ημέρα της Νόσου Alzheimer, με σκοπό την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης για τη νόσο. Είναι μια ευκαιρία να προβληματιστούμε σχετικά με τις επιπτώσεις της άνοιας, μιας ασθένειας που επηρεάζει όλο και περισσότερους ανθρώπους.

Τι είναι η νόσος του Alzheimer;
Η νόσος του Alzheimer είναι μια επίκτητη και εμμένουσα έκπτωση των διανοητικών ικανοτήτων, που επηρεάζει πολλαπλά γνωστικά πεδία, και δημιουργεί πρόβλημα στην καθημερινή, επαγγελματική και κοινωνική ζωή του ατόμου. Αποτελεί τη συχνότερη μορφή άνοιας και είναι υπεύθυνη για περισσότερες από τα δύο τρίτα περιπτώσεων άνοιας.



Κατά γενικό κανόνα, θεωρείται φυσιολογικό το γεγονός ότι με την πάροδο της ηλικίας η μνήμη αρχίζει να παρουσιάζει κάποια σημάδια “κόπωσης“.
Υπάρχουν ωστόσο κάποιοι άνθρωποι που παρουσιάζουν προβλήματα μνήμης, τα οποία:
-έχουν την τάση να επιδεινώνονται σταδιακά με την πάροδο του χρόνου

-επηρεάζουν και άλλες νοητικές λειτουργίες (π.χ. προσανατολισμό, προσοχή, συγκέντρωση, σκέψη, ομιλία)

-είναι τέτοιας βαρύτητας ώστε το άτομο αρχίζει να έχει προβλήματα σε δραστηριότητες της καθημερινής ζωής (για παράδειγμα: ξεχνά σημαντικά γεγονότα που έγιναν πολύ πρόσφατα, μπερδεύει τα ραντεβού, αρχίζει να χάνει τον προσανατολισμό του σε γνωστούς χώρους, ξεχνά το «μάτι» της κουζίνας ανοιχτό, αρχίζει να συγχέει γνωστά πρόσωπα, κλειδώνεται έξω από το σπίτι κ.λπ.).

Άνθρωποι με τέτοια συμπτώματα, πιθανώς πάσχουν από άνοια του τύπου Alzheimer. Πρόκειται για μία νόσο, τα συμπτώματα της οποίας - στα αρχικά στάδια - μπορεί να είναι τόσο ελαφρά ώστε να συγχέονται με το φυσιολογικό γήρας ή με «απλές διαταραχές της μνήμης». Ωστόσο, καθώς επιδεινώνεται με την πάροδο του χρόνου, μπορεί να οδηγήσει στα προχωρημένα στάδια, (ενδεχομένως αρκετά χρόνια μετά τα πρώτα συμπτώματα), σε σοβαρή αποδιοργάνωση του ατόμου.




Επιδημιολογία της νόσου του Alzheimer

Η νόσος του Alzheimer αποτελεί την πιο συχνή αιτία άνοιας
 Σε διάφορες μελέτες υπεύθυνη για το 40-74% του συνόλου των ανοιών.
Σύμφωνα με τον διεθνή οργανισμό Alzheimer’s Disease International, κάθε χρόνο σχεδόν 10 εκατομμύρια άνθρωποι μαθαίνουν ότι πάσχουν από νόσο Αλτσχάιμερ και ήδη περίπου 50 εκατομμύρια ζουν με αυτήν. Ωστόσο ο αριθμός αυτός αυξάνεται ραγδαία και έτσι το 2030 εκτιμάται ότι θα ανέρχεται σε 75 εκατομμύρια και το 2050 σε 131,5 εκατομμύρια.

Στην πραγματικότητα υπολογίζεται ότι κάθε άνδρας που φθάνει στα 65 του χρόνια έχει 11,6% πιθανότητες να εκδηλώσει νόσο Αλτσχάιμερ και κάθε γυναίκα 21,1% πιθανότητες (οι εκτιμήσεις αυτές ισχύουν υπό την προϋπόθεση ότι δεν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό της νόσου, ειδάλλως οι πιθανότητες αυξάνονται).
Στην Ελλάδα, υπολογίζεται πως υπάρχουν 200.000 ασθενείς με άνοια και ο αριθμός αυτός μέχρι το 2050 αναμένεται να ξεπεράσει τις 600.000. 

Η νόσος Αlzheimer είναι η Τρίτη πιο πολυέξοδη νόσος, μετά τα καρδιακά νοσήματα και τον καρκίνο.
Το ετήσιο κόστος της άνοιας στην Ελλάδα πλησιάζει τα 6 δισεκατομμύρια ευρώ.
Ποια είναι τα πρώτα συμπτώματα της νόσου του Alzheimer
Συνήθως, το πρώτο σύμπτωμα στη νόσο του Alzheimer είναι η έκπτωση στην πρόσφατη μνήμη, η οποία εκδηλώνεται με:

- επανάληψη ερωτήσεων

- χάσιμο πραγμάτων

- αδυναμία απόκτησης καινούργιων γνώσεων, 

- αδυναμία αποθήκευσης γεγονότων που συνέβησαν.


Αργότερα: ο ασθενής ξεχνάει ονόματα, ακόμα και συγγενών του και στο τέλος ζει στο παρελθόν.
Συχνά, ένα από τα πρώτα συμπτώματα της νόσου του Azlheimer είναι οι αφασικές διαταραχές. Οι ασθενείς έχουν δυσκολία στην εύρεση της κατάλληλης λέξης, περιγράφουν μια λέξη αντί να την ονοματίσουν και ο λόγος τους γίνεται λιγότερο αυθόρμητος και πιο φτωχός.
Αργότερα, κατά τη διάρκεια της νόσου οι ασθενείς αποπροσανατολίζονται χρονικά και αργότερα χωρικά.

Ποια είναι τα στάδια της νόσου του Alzheimer
Υπάρχει πολύ μεγάλη ετερογένεια στην εξέλιξη της νόσου του Alzheimer, με αποτέλεσμα να είναι πολύ δύσκολή η πρόβλεψη της πορείας της νόσου από τους ειδικούς. Υπάρχουν περιπτώσεις ασθενών που πολύ γρήγορα διανύουν όλες τις φάσεις της νόσου και αποβιώνουν μέσα σε λίγους μήνες, ενώ σε άλλους ασθενείς η νόσος εξελίσσεται βραδέως και ο θάνατος επέρχεται πολλά χρόνια αργότερα.




Το κλειδί για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της νόσου Αλτσχάιμερ είναι η έγκαιρη διάγνωσή της.

Όσο νωρίτερα γίνει η διάγνωση της νόσου, τόσο καλύτερα είναι και τα αποτελέσματα της θεραπείας. 
Σήμερα, είναι εφικτή μόνο η κλινική διάγνωση της νόσου σε προχωρημένο στάδιο, όταν πια έχει γίνει μη αναστρέψιμη ζημιά στα εγκεφαλικά κύτταρα.

Οι εξετάσεις που πρέπει άμεσα να γίνουν είναι:
Μαγνητική τομογραφία του εγκεφάλου, η οποία θα τον βοηθήσει στον εντοπισμό συσσώρευσης τοξικών πλακών σε διάφορα σημεία, κυρίως με τη μορφή απομυελινωτικών πλακών, και το δεύτερο και ουσιαστικότερο είναι η καταγραφή εικοσιτετραώρου εγκεφαλογραφήματος μαζί με προκλητά δυναμικά.
Το εικοσιτετράωρο εγκεφαλογράφημα έχει τη δυνατότητα να εντοπίζει λειτουργικές διαταραχές του εγκεφάλου πολύ πριν αυτές εμφανιστούν, ακόμη και κλινική επιβράδυνση του βασικού ρυθμού, εστιακές διαταραχές λειτουργικού τύπου σε διάφορες περιοχές του εγκεφάλου, ιδιαίτερα στο μετωπιαίο και κροταφικό λοβό.
Μέτρηση της ομοκυστεΐνης. Μελέτες έχουν δείξει ότι υψηλά επίπεδα ομοκυστεΐνης σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο για εμφάνιση νόσου Αλτσάιμερ (ΝΑ).



Η διάγνωση του επιπέδου του βήτα-αμυλοειδούς γίνεται είτε μέσω της δαπανηρής απεικονιστικής εξέτασης ΡΕΤ (τομογραφίας εκπομπής ποζιτρονίων, που χρησιμοποιεί ραδιενεργές ουσίες), είτε μέσω μαγνητικής τομογραφίας, είτε μέσω της επεμβατικής εξέτασης του εγκεφαλονωτιαίου υγρού, το οποίο λαμβάνεται με βελόνα που εισάγεται στη σπονδυλική στήλη. Γι' αυτό, αναζητούνται εναλλακτικοί βιοδείκτες που θα επιτρέπουν την πιο πρόωρη και μη επεμβατική διάγνωση, ώστε να υπάρχει περισσότερος ωφέλιμος χρόνος για να δράσει η φαρμακευτική θεραπεία.







Υπάρχει θεραπεία για την νόσο Alzheimer;


Προς το παρόν, δεν υπάρχει κάποια αγωγή που να προλαμβάνει ή να σταματά πλήρως την εξέλιξη της νόσου. Ωστόσο, πρόσφατα έχουν αναπτυχθεί ειδικά σκευάσματα για την άνοια, με τα οποία μπορούμε πλέον να καθυστερήσουμε την επιδείνωση και να βελτιώσουμε τα συμπτώματα της νόσου.

Σήμερα υπάρχουν φάρμακα τα οποία καθυστερούν την εξέλιξη της νόσου και εξασφαλίζουν στον ασθενή πολλά και καλά χρόνια ζωής. Επιπλέον, υπάρχουν αρκετές μη φαρμακευτικές θεραπείες, οι οποίες μπορούν να κρατήσουν τις νοητικές λειτουργίες του ασθενούς σε καλή κατάσταση για μεγάλο χρονικό διάστημα.

Αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της Νόσου Alzheimer έχει μέχρι σήμερα επιτευχθεί με φαρμακολογικούς παράγοντες που αυξάνουν τη χολινεργική νευρομεταβίβαση, τους αναστολείς χολινεστερασών (δονεπεζίλη, ριβαστιγμίνη, γκαλανταμίνη) και χρησιμοποιούνται ευρύτατα στην καθημερινή κλινική πράξη από ετών για τη θεραπεία της Νόσου Alzheimer, όπως και άλλων μορφών άνοιας. Οι αναστολείς χολινεστερασών αποτελούν συμπτωματικές θεραπείες με επίσημη ένδειξη την ήπια ως μέτρια Νόσο Alzheimer και επιτρέπουν στους ασθενείς να παραμείνουν λειτουργικοί για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, να διατηρούν κοινωνικές δεξιότητες και να απολαμβάνουν καλή ποιότητα ζωής μαζί με την οικογένειά τους, ιδίως εάν χορηγηθούν από τα αρχικά στάδια. Επιπλέον χρησιμοποιείται ευρέως και η μεμαντίνη, για τα προχωρημένα στάδια της άνοιας.

Τα τελευταία χρόνια διεξάγεται μεγάλη ερευνητική προσπάθεια με στόχο την ανεύρεση ριζικής θεραπείας για τη Νόσο Alzheimer και υπάρχει μεγάλη αισιοδοξία στον επιστημονικό χώρο ότι στο όχι απώτερο μέλλον θα έχουμε φαρμακευτικές παρεμβάσεις πολύ αποτελεσματικότερες.

Αν πιστεύετε ότι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζετε είναι εντονότερες από το φυσιολογικό για την ηλικία σας, απευθυνθείτε άμεσα είτε στον οικογενειακό σας γιατρό είτε σε γιατρό ειδικευμένο σε προβλήματα μνήμης. Αυτός θα σας ενημερώσει για τις εξετάσεις που θα πρέπει να κάνετε, θα αξιολογήσει το πρόβλημα που αντιμετωπίζετε και θα σας καθοδηγήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο


Μπορούμε να κάνουμε αρκετές αλλαγές στο καθημερινό τρόπο της ζωής μας για να αποφύγουμε την άνοια. Ας δούμε τις πιο βασικές:

1. Η Σωματική άσκηση βελτιώνει τη ροή αίματος, και την παροχή οξυγόνου στον εγκέφαλο. Στις περιοχές εκείνες που σχετίζονται με την μνήμη, γίνεται καλύτερη αιμάτωση του εγκεφάλου, οδηγώντας στην ενίσχυση της νοητικής λειτουργίας, και επομένως βελτίωση της μνήμης. Για τον λόγο αυτό η άσκηση, αποτελεί ένα σημαντικό μέσο παρέμβασης στην αντιμετώπιση  της νόσου.

2. Δραστική ελάττωση της κατανάλωσης της ζάχαρης και των συναφών γλυκαντικών και τελικά όλων των επεξεργασμένων υδατανθράκων. Έχετε υπόψη ότι και ο διαβήτης είναι ισχυρός προδιαθεσικός παράγοντας. Ο διαβήτης αυξάνει τον κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου, επειδή η αυξημένη γλυκόζη (σάκχαρο) προκαλεί βλάβες στα αιμοφόρα αγγεία
3. Μείωση των επιπέδων της ινσουλίνης. Ο επιθετικός έλεγχος του σακχάρου που έχει ως αποτέλεσμα τα χαμηλά επίπεδα ώστε να είναι αναγκαία η επίσκεψη στο νοσοκομείο μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο άνοιας στους ηλικιωμένους με διαβήτη τύπου ΙΙ
4. Κόψιμο του καπνίσματος που συνδέεται άμεσα με τη μείωση της οξυγόνωσης του εγκεφάλου. Ο καπνός του τσιγάρου περιέχει πολυάριθμες τοξικές ουσίες οι οποίες μπορούν να επηρεάσουν τη  λειτουργικότητα και ακεραιότητα των νευρώνων (πχ. το μονοξείδιο του άνθρακα και κάποια είδη αντιδρώντος  οξυγόνου, και αυτό μπορεί να επηρεάσει μακροπρόθεσμα την επιβίωση των νευρώνων. Το κάπνισμα έχει σαν  άμεσο αποτέλεσμα αύξηση στη ροή του αίματος και στο μεταβολισμό στην παρεγκεφαλίδα, στους μετωπιαίους και στους βρεγματικο-ινιακούς λοβούς των ενήλικων ατόμων. Το χρόνιο κάπνισμα έχει συνδεθεί με τη μειωμένη σφαιρική εγκεφαλική ροή αίματος και κατά τη διάρκεια των επεισοδίων οξείας κατανάλωσης, με  μειωμένο μεταβολισμό γλυκόζης στην παρεγκεφαλίδα, το θάλαμο, και τον κροταφικό φλοιό άμφω. Οι ηλικιωμένοι με Ήπια Νοητική Διαταραχή ή Άνοια, παρουσιάζουν εκφύλιση σε πολλές από αυτές τις περιοχές του εγκεφάλου, όπως έδειξαν μελέτες με FDG PET σε μεγάλους αριθμούς ασθενών με νόσο Alzheimer.
5. Έλεγχος σωματικού βάρους: η παχυσαρκία συνδέεται με την αύξηση των κρουσμάτων άνοιας και  Αλτσχάιμερ. Οι υπέρβαροι κινδυνεύουν περισσότερο με άνοια. Επιστημονική έρευνα καταδεικνύει ότι, οι υπέρβαροι στις δεκαετίες των 30, των 40 και των 50 ετών, έχουν 70% μεγαλύτερες πιθανότητες να προσβληθούν από γεροντική άνοια.
Σουηδοί επιστήμονες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι παχύσαρκοι κινδυνεύουν περισσότερο.
6. Έλεγχος της υπέρτασης Περίπου ένας στους τέσσερις ανθρώπους πάσχει από υπέρταση και σε πολλές περιπτώσεις η πάθηση είναι αδιάγνωστη ή δεν γίνεται θεραπεία. Ο ακριβής λόγος που η υπέρταση αυξάνει τον κίνδυνο άνοιας δεν είναι πλήρης κατανοητός αν και πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι στερεί τον εγκέφαλο από την αιματική ροή και το οξυγόνο που μεταφέρει το αίμα. Οι πάσχοντες από υπέρταση υποφέρουν από περιορισμένη αιματική ροή και συχνά περιγράφονται ως πάσχοντες από «αγγειακή άνοια», αναλογώντας περίπου στο ένα τέταρτο των πασχόντων από άνοια. Άλλοι τύποι άνοιας, όπως η νόσος Αλτσχάιμερ, δεν έχουν εμφανή σχέση με την αιματική ροή, αλλά μερικοί ερευνητές πιστεύουν ότι η αρτηριακή πίεση μπορεί κατά κάποιο τρόπο να συνεισφέρει σε ορισμένες περιπτώσεις.
7. Λιγότερο κατανάλωση αλατιού.  Όπως αποκαλύπτει μελέτη, λίγο περισσότερο από ένα κουταλάκι του γλυκού αλάτι την ημέρα… «φέρνει πιο κοντά» τη νόσο του Alzheimer.
8. Λήψη επαρκών ωμέγα-3 λιπαρών από ζωικές πηγές. Για μας τους Έλληνες ιδανική πηγή είναι οι σαρδέλες! Η κατανάλωση ψαριών διεγείρει την ροή αίματος στον εγκέφαλο και έτσι μειώνει τις πιθανότητες να εκδηλώσουμε άνοια αργότερα στη ζωή μας, ανακάλυψαν Βρετανοί επιστήμονες. Μελετώντας νεαρούς εθελοντές ηλικίας 18 έως 35 ετών, διαπίστωσαν πως ένα είδος ωμέγα-3 λιπαρών οξέων, το DHA, αυξάνει τη ροή αίματος στα τμήματα του εγκεφάλου που ενεργοποιούνται όταν εκτελούμε δύσκολες νοητικές δραστηριότητες. Αυτό, γράφουν στην «Βρετανική Επιθεώρηση Διατροφής» (BJN), μπορεί να εξηγεί τα ευρήματα προγενέστερων μελετών που έχουν δείξει πως όσοι τρώνε πολλά ψάρια διατρέχουν μειωμένο κίνδυνο να παρουσιάσουν νοητική εκφύλιση και άνοια όταν γεράσουν.
9. Κατανάλωση άφθονων λαχανικών.
10.  Νέα μελέτη υποστηρίζει ότι τα άτομα που αντιμετωπίζουν κατάθλιψη είναι σημαντικά πιθανότερο να εμφανίσουν άνοια σε μελλοντικό στάδιο της ζωής τους.

Καλέστε το γιατρό σας εάν κάποιο κοντινό σας άτομο βιώνει συμπτώματα γεροντικής άνοιας/τύπου Alzheimer.

Καλέστε το γιατρό σας, εάν ένα άτομα με αυτή τη διαταραχή εκδηλώσει μια ξαφνική μεταβολή στη διανοητική κατάσταση. (μια ξαφνική αλλαγή μπορεί να υποδηλώνει μια άλλη νόσο).

Συζητήστε την κατάσταση με το γιατρό σας εάν φροντίζετε ένα άτομο με αυτή τη διαταραχή και η κατάσταση φτάσει σε σημείο που να μην μπορείτε πλέον να φροντίσετε το άτομο στο σπίτι.