Το συκώτι σας γνωρίζετε αν λειτουργεί φυσιολογικά; Έλεγχος ηπατικής λειτουργίας

του Ξενοφώντα Τσούκαλη, M.D., medlabnews.gr 

Το συκώτι (ήπαρ) είναι ένα από τα μεγαλύτερα και σημαντικότερα όργανα. Βρίσκεται κάτω από τα πλευρά, δεξιά από την κοιλιά. Ζυγίζει γύρω στο 1,5 κιλό και εκτελεί περισσότερες από 500 ζωτικές λειτουργίες. Χωρίς το συκώτι δεν μπορούμε να απορροφήσουμε τα θρεπτικά στοιχεία ούτε να απομακρύνουμε τις επικίνδυνες ουσίες πιο απλά, δεν μπορούμε να ζήσουμε.
Το συκώτι είναι εντυπωσιακά ευπροσάρμοστο. Μπορεί να παραμείνει λειτουργικό ακόμη και αν χάσει το 80-90% των κυττάρων του από κάποια νόσο. Μπορεί ακόμη να αναγεννηθεί εντελώς μέσα σε μερικές εβδομάδες, αν ένα τμήμα του αφαιρεθεί κατά τη διάρκεια χειρουργικής επέμβασης. Όμως δεν είναι ένα άφθαρτο όργανο.

Οι λειτουργίες του ήπατος αφορούν την παραγωγή και εναπόθεση ενέργειας (μεταβολισμός γλυκόζης-γλυκογόνου, αμινοξέων, λιπών), την αδρανοποίηση και απομάκρυνση ουσιών (αμμωνίας, χολερυθρίνης, χοληστερίνης), την πέψη των τροφών (χολικά οξέα-άλατα), τον μεταβολισμό και απέκκριση τοξικών ουσιών, αιθυλικής αλκοόλης, ορμονών και φαρμάκων, την παραγωγή ουσιών (λευκωματίνες, παράγοντες πήξεως), την 2 αποθήκευση ουσιών (σίδηρος, χαλκός, βιταμίνες), την ανοσιακή απάντηση (χυμική, κυτταρική), την αιμοποίηση, την αιμόσταση και την οξεοβασική ισορροπία. Η παραγωγή και έκκριση χολής βοηθά στην πέψη των τροφών και στην απομάκρυνση τοξικών ουσιών. Το ήπαρ καταβολίζει τα περισσότερα φάρμακα. Για να απεκκριθούν τα φάρμακα στην χολή ή στο νεφρό πρέπει να είναι υδροδιαλυτά. Τα περισσότερα φάρμακα είναι λιποδιαλυτά και ο ηπατικός μεταβολισμός τους τα καθιστά υδροδιαλυτά. Kάθε φάρμακο μπορεί να παρουσιάσει δυνητικά ηπατοτοξικότητα, που κλινικώς συχνά δε μπορεί να διαφοροδιαγνωσθεί εύκολα από ηπατοπάθειες άλλης αιτιολογίας.


Τοξικές ουσίες όπως το αλκοόλ και ιοί όπως ο ιός της ηπατίτιδας Β και C μπορεί να προκαλέσουν μόνιµες βλάβες. Όταν η ηπατική νόσος φτάσει σε προχωρημένο στάδιο (κίρρωση) ο υγιής ιστός αντικαθίστανται από ένα ουλώδη ιστό (διήθηση) και το συκώτι δεν μπορεί πια να επιδιορθώσει τη βλάβη που έχει υποστεί. Τότε χάνει τη λειτουργικότητα του έως ότου γίνει λειτουργικά ανεπαρκές. Αν και στα αρχικά στάδια η κίρρωση μπορεί να θεραπευτεί, συνήθως ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος θεραπείας είναι η μεταμόσχευση. Ένα υγιές ήπαρ έχει την μορφή κώνου, με μία λεία ελαστική επιφάνεια. Το χρώμα του είναι σκούρο καφέ προς το κόκκινο επειδή κάθε στιγμή συγκρατεί περίπου μισό λίτρο αίμα. Διαιρείται σε δύο λοβούς: ένα μεγάλο δεξιό λοβό και ένα μικρότερο αριστερό. Το ήπαρ αποτελεί το βιοχημικό εργοστάσιο του οργανισμού.

Οι ηπατικές παθήσεις (κλινικο-παθολογοανατομική έκφραση) είναι:
• Oξεία και χρονία ηπατίτιδα
• Oξεία και χρονία χολόσταση
• Λίπωση (μικρο- και μεγαλο-φυσαλιδώδης)
• Ίνωση-κίρρωση
• Aπόφραξη ηπατικών φλεβών ή πυλαίας
• Καλοήθη και κακοήθη νεοπλάσματα

Κάθε ασυμπτωματική διαταραχή της ηπατικής βιοχημείας πρέπει πάντα να διερευνάται, επειδή μπορεί να υποδηλώνει ηπατική νόσο, αλλά και φυσιολογικές τιμές δεν αποκλείουν πάντα με βεβαιότητα αυτό το ενδεχόμενο, ιδιαίτερα σε κάποιες ομάδες του πληθυσμού, όπως για παράδειγμα χρήστες ενδοφλέβιων ουσιών (υψηλός επιπολασμός ιογενών ηπατιτίδων) ή άτομα που κάνουν κατάχρηση αλκοόλ. Οι εξετάσεις βιοχημείας του ήπατος κυρίως κατευθύνουν και σπάνια προσφέρουν από μόνες τους τη διάγνωση. Ήπια αύξηση αμινοτρανσφερασών δεν είναι ειδική και μπορεί να ομαλοποιηθεί σε επανάληψη, αλλά χρειάζεται πάντα προσοχή και παρακολούθηση.
Η μη αλκοολική λιπώδης νόσος του ήπατος αποτελεί το συχνότερο αίτιο ήπιας τρανσαμιναιμίας στο γενικό πληθυσμό των δυτικών κοινωνιών


Ο έλεγχος της καλής λειτουργίας του στο κλινικό εργαστήριο γίνεται με μια σειρά βιοχηµικών εξετάσεων. Κάποιες από αυτές αποτελούν εξετάσεις ρουτίνας π.χ. τα ένζυµα GOT, GPT, ALP, γGT και η χολερυθρίνη που µετρώνται τακτικά στις εξετάσεις τύπου checkup, άλλες όµως είναι πιο σπάνιες και µετρώνται µόνο όπου το ιατρικό ιστορικό το επιβάλει.

Οι τρανσαμινάσες
Πρόκειται για δύο πολύ γνωστά ένζυμα που χρησιμοποιούνται για την διάγνωση παθήσεων κυρίως του ήπατος αλλά και της καρδιάς (βλ. αντίστοιχο κεφάλαιο). Ονομάζονται αµινοτρανσφεράσες (ή τρανσαμινάσες) επειδή η λειτουργία τους στον οργανισμό είναι να μεταφέρουν αμινομάδες από αμινοξέα σε μια ομάδα χημικών ενώσεων που ονομάζονται οξοκετογλουταρικά. Τα ένζυμα αυτά είναι γνωστά με τους παρακάτω συμβολισμούς και ονόματα:

γ-γλουταρυλ-τρανσπεπτιδάση
Η γ-γλουταρυλ-τρανσπεπτιδάση (γ-GT) είναι ευαίσθητος αλλά όχι ειδικός δείκτης διαταραχών στο ήπαρ και την χολή. Στην διάγνωση αυτών είναι περισσότερο ευαίσθητη από την ALP ή την 5-νουκλεοτιδάση. Ιδιαίτερα αυξημένες τιμές γ-GT στο ήπαρ παρατηρούνται σε τοξικές βλάβες του ήπατος όπως στην αλκοολική κίρρωση (αλκοολισμός).
Aλκαλική φωσφατάση
 Η αλκαλική φωσφατάση (ALP) είναι ένα ένζυµο το οποίο κυκλοφορεί στο αίμα με την μορφή τριών ισοενζύμων1 : το οστικό, το εντερικό και το ηπατικό. Τα ονόματα τους οφείλονται στο όργανο από το οποίο παράγονται. Το οστικό (80%) και το εντερικό κλάσμα (20%) υπάρχουν φυσιολογικά σε όλους τους ανθρώπους σε αντίθεση με το ηπατικό που μετράται κυρίως σε παθολογικές καταστάσεις. Φυσιολογικά το οστικό κλάσμα είναι πολύ αυξημένο στα παιδιά λόγω της ταχείας ανάπτυξης των οστών τους
5-Νουκλεοτιδάση
Η 5-νουκλεοτιδάση (5-ΝU) είναι ένζυμο του ήπατος και της χολής όπως και η ALP. Χρησιμοποιείται για την διάγνωση ηπατοχολικών ασθενειών καθώς και της χολόστασης δηλαδή στο φραγμό της χολής εξαιτίας διαφόρων νόσων. H 5-ΝU προσδιορίζεται με χημική μέθοδο και συγκεκριμένα με ενζυμική κινητική μέθοδο στους 37o C (GLDH). To δείγμα μπορεί να είναι ορός ή πλάσμα (ηπαρίνη) χωρίς αιμόλυση ή λιπαιμικότητα. Ο αποχωρισμός ορού ή πλάσματος από τα έμμορφα στοιχεία θα πρέπει να γίνει αμέσως. Τα δείγματα διατηρούνται στους 2-8o C για 7 ημέρες ή για 1 μήνα στους -20ο C,

Χολερυθρίνη
Στον ορό κυκλοφορούν δύο ειδών χολερυθρίνες: η άμεση (DBILI) και η έμμεση (IBILI). Και οι δύο μαζί αποτελούν την ολική χολερυθρίνη (TBILI). Oι χολερυθρίνες είναι οργανικές ενώσεις που παράγονται από την αποδομή της αιμοσφαιρίνης. H άμεση χολερυθρίνη είναι ενωμένη με το γλυκουρονικό οξύ και επειδή είναι ευδιάλυτη όταν είναι αυξημένη στο αίμα αποβάλλεται και στα ούρα. Φυσιολογικά η χολερυθρίνη αυξάνεται στα νεογέννητα βρέφη, στους αγύμναστους ανθρώπους, σε μεγάλα ύψη, στην εγκυμοσύνη και στην έντονη άσκηση.
Παθολογικά η έμμεση χολερυθρίνη αυξάνεται (μέχρι και έξι φορές) σε περιπτώσεις ραγδαίας αιμόλυσης. Αυξάνεται επίσης στην ιογενή ηπατίτιδα και σε περιπτώσεις μειωμένης απορρόφησης της χολερυθρίνης από το ήπαρ. Η άμεση χολερυθρίνη δεν αυξάνει στην αιμόλυση, παρά στην ιογενή ηπατίτιδα, σε όγκους του ήπατος και στην χολόσταση.

Ο έλεγχος αυτός δεν εκφράζει την ηπατοκυτταρική λειτουργία αλλά την βλάβη των ηπατοκυττάρων ή/και του επιθηλίου των χοληφόρων. O εκτενέστερος εργαστηριακός έλεγχος του ήπατος περιλαμβάνει την εξέταση της συνθετικής ικανότητας (μέτρηση της λευκωματίνης του ορού και του χρόνου προθρομβίνης) και την αναζήτηση αντιγόνων ή/και αντισωμάτων των ιογενών ηπατιτίδων, αυτοαντισωμάτων, διαταραχών των ανοσοσφαιρινών κλπ. Kάθε διαταραχή των εξετάσεων του ήπατος πρέπει να διερευνάται, γιατί μπορεί να υποδηλώνει σοβαρή ηπατική νόσο.



Εξετάσεις αίματος σε διαταραχές της ηπατικής λειτουργίας:
-Γενική αίματος
-ΤΚΕ
-PT
-SGOT
-SGPT
-ALP
-γ-GT
-5-Νουκλεοτιδάση
-Αμμωνία
-LDH
-Χολερυθρίνη ολική
-Χολερυθρίνη άμεση
-Χολερυθρίνη έμμεση
-Ολικά λευκώματα
-Αλβουμίνη
-Σφαιρίνες
-CK-MB
-Anti-HAV
-Anti-HAV IgM
-HbsAg
-HbsAb
-HbcAb
-HbcAb IgM
-HbeAg
-HbeAb
-HBV-DNA
-Anti-HCV (NA-NB)
-HCV-RNA
-CMV IgM
-EBV IgM
-TOXO IgM
-Coxsackie IgM
-C.burnetti  IgM
-ANA
-AMA
-ASMA
-ANCA
-Anti-LKM1
-Anti-LKM2
-Προσδιορισμός αντιγόνων HLA DR με ολιγονουκλεοτίδια

Φυσικά αν βρεθούν παθολογικές εξετάσεις, αξιολογούνται από τον γιατρό και μπορούν να ζητηθούν πιο ειδικές εξετάσεις όπως υπέρηχος, βιοψία, χολοαγγειογραφία,κλπ