Η ιστορία της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα

Ο θεσμός της τοπικής αυτοδιοίκησης, δηλαδή της διοίκησης των τοπικών υποθέσεων από όργανα ανεξάρτητα από την κρατική εξουσία, εισήχθη στη χώρα μας από τη βαυαρική αντιβασιλεία, με το Βασιλικό Διάταγμα της 27ης Δεκεμβρίου του 1833. Η μικρή τότε Ελλάδα διαιρέθηκε σε δήμους, επαρχίες και νομούς. Μέχρι τότε τις τοπικές υποθέσεις διαχειρίζονταν οι δημογεροντίες, τις οποίες είχε αναγνωρίσει η Α' Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου (1822) και τις κατάργησε για μικρό διάστημα ο Ιωάννης Καποδίστριας (1 Ιανουαρίου 1830).
Οι πρώτες δημοτικές εκλογές διεξάχθηκαν το 1834 στο νομό Αργολιδοκορινθίας, με την εκλογή του δημάρχου να γίνεται με έμμεσο τρόπο. Οι πολίτες (μόνο άνδρες και με εισοδηματικά κριτήρια) ψήφιζαν για την εκλογή δημοτικών συμβούλων και η κυβέρνηση διόριζε ίσο αριθμό δημοτικών συμβούλων. Από τους τρεις πρώτους πλειοψηφήσαντες, η κεντρική διοίκηση επέλεγε έναν, ο οποίος αναλάμβανε καθήκοντα δημάρχου. Είναι φανερό ότι η τοπική αυτοδιοίκηση μόνο ανεξάρτητη δεν ήταν από την κεντρική εξουσία, μία κατάσταση που συνεχίζεται με παραλλαγές έως σήμερα.

Στην Αθήνα οι πρώτες δημοτικές έγιναν από τις 15 έως τις 20 Μαρτίου του 1835 και δήμαρχος αναδείχθηκε ο φιλοκυβερνητικός Ανάργυρος Πετράκης, γόνος οικογένειας γαιοκτημόνων από την Αρκαδία. Στον Πειραιά οι εκλογές έγιναν αργότερα (14 Δεκεμβρίου 1835) και δήμαρχος αναδείχθηκε ο Υδραίος αγωνιστής του '21 και έμπορος Κυριάκος Σερφιώτης. Όσον αφορά στους επάρχους και τους νομάρχες, αυτοί διορίζονταν από την κεντρική εξουσία. Μετά την έξωση του Όθωνα το 1862, ψηφίστηκε νέος νόμος (19 Νοεμβρίου 1864), με τον οποίο καθιερώθηκε η άμεση εκλογή του δημάρχου από τους πολίτες (άνδρες).

Το 1912 ο Ελευθέριος Βενιζέλος επιχείρησε να αναμορφώσει το αυτοδιοικητικό σύστημα της χώρας. Με τον νόμο ΔΝΖ' «Περί συστάσεως Δήμων και Κοινοτήτων» κατακερματίστηκαν οι δήμοι και δημιουργήθηκαν χιλιάδες κοινότητες σε ολόκληρη την επικράτεια. Οι κοινότητες αυτές, μικρές και χωρίς πόρους, κατέληξαν να λειτουργούν ως τοπικά παραρτήματα της κρατικής γραφειοκρατίας (έκδοση πιστοποιητικών και ληξιαρχικών πράξεων) αντί να αποτελούν ζωντανά κύτταρα οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης και προόδου.

Δεκατρία χρόνια μετά την ενσωμάτωσή της στον εθνικό κορμό, η Θεσσαλονίκη ψήφισε πρώτη φορά για δήμαρχο. Στις εκλογές της 25ης Οκτωβρίου του 1925 εξελέγη ο πρόσφυγας δικηγόρος Μηνάς Πατρίκιος. Οι δημοτικές εκλογές της 11ης Φεβρουαρίου 1934 έμειναν στην ιστορία, διότι για πρώτη φορά ψήφισαν οι γυναίκες και για πρώτη φορά εξελέγησαν κομμουνιστές δήμαρχοι (Μήτσος Παρτσαλίδης στην Καβάλα και Διονύσης Μενύχτας στις Σέρρες). Οι εκλογές αυτές ήταν και οι τελευταίες μέχρι το 1951, εξαιτίας της μεσολάβησης της δικτατορίας Μεταξά, της Κατοχής και του Εμφυλίου Πολέμου.

Οι πρώτες μεταπολεμικές εκλογές έγιναν στις 15 Απριλίου του 1951, με το σύστημα της έμμεσης εκλογής του δημάρχου από τους δημοτικούς συμβούλους. Το σύστημα αυτό εφαρμόστηκε μέχρι και τις δημοτικές εκλογές του 1964, με εξαίρεση αυτές του 1954, οπότε οι δήμαρχοι εξελέγησαν άμεσα από τον λαό. Κατά τη διάρκεια της επτάχρονης δικτατορίας των συνταγματαρχών (1967-1974), οι δήμαρχοι διορίζονταν από τη χούντα, ενώ μετά την μεταπολίτευση του 1974 επιστρέψαμε στην άμεση εκλογή του δημάρχου από τον λαό με το σύστημα των δύο γύρων. Το 1994 αποτελεί τομή στην εκλογική ιστορία της τοπικής αυτοδιοίκησης, καθώς για πρώτη φορά οι νομάρχες εξελέγησαν απευθείας από τον λαό (16 και 23 Νοεμβρίου), με πρωτοβουλία της κυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου.

Το 1997 με το σχέδιο «Καποδίστριας» (Νόμος 2539/97) πραγματοποιήθηκε η μεγαλύτερη αυτοδιοικητική μεταρρύθμιση από την εποχή του Ελευθερίου Βενιζέλου. Η χώρα διαιρέθηκε σε 13 περιφέρειες, 51 νομούς, 910 δήμους και 124 κοινότητες. Σύμφωνα με τις εξαγγελίες της κυβέρνησης του Κώστα Σημίτη, που είχε τη νομοθετική πρωτοβουλία, η συνένωση κοινοτήτων σε μεγαλύτερους δήμους έγινε με σκοπό τη βελτιστοποίηση της δημόσιας διοίκησης στο επίπεδο της τοπικής αυτοδιοίκησης. Νομάρχες, κοινοτάρχες και δήμαρχοι ήσαν αιρετοί, ενώ οι περιφερειάρχες διορισμένοι από την κυβέρνηση.

Με το πρόγραμμα «Καλλικράτης» (νόμος 3852/2010) επιχειρήθηκε η νέα και πιο πρόσφατη αυτοδιοικητική μεταρρύθμιση στη χώρα μας από την κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου. Η Ελλάδα αποτελείται πλέον από 7 αποκεντρωμένες διοικήσεις, 13 περιφέρειες και 352 δήμους. Οι επικεφαλής των αποκεντρωμένων διοικήσεων είναι διορισμένοι από την κυβέρνηση, ενώ αιρετοί είναι οι περιφερειάρχες και οι δήμαρχοι. Ο «Καλλικράτης» θεωρείται συνέχεια του «Καποδίστρια», επειδή διέπεται από παρόμοια φιλοσοφία αναγκαστικής συνένωσης των υπαρχόντων μικρών δήμων και κοινοτήτων σε μεγαλύτερους δήμους.

Με το «Πρόγραμμα Κλεισθένης Ι» (νόμος 4555/2018), η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ επιχείρησε την δική της μεταρρύθμιση στο θεσμικό πλαίσιο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης με στόχο την «εμβάθυνση της δημοκρατίας, την ενίσχυση της συμμετοχής και την βελτίωση της οικονομικής και αναπτυξιακής λειτουργίας των ΟΤΑ», όπως αναφέρεται στον τίτλο του νόμου. Τα βασικά σημεία του «Κλεισθένη Ι» είναι η επαναφορά της θητείας των εκλεγμένων οργάνων των ΟΤΑ στα τέσσερα χρόνια, όπως ίσχυε παλαιότερα (από τα πέντε του «Καλλικράτη»), η υιοθέτηση της απλής αναλογικής, η επανασύσταση των κοινοτήτων στο πλαίσιο λειτουργίας του ενιαίου διευρυμένου Δήμου και η διάσπαση ορισμένων Δήμων, λόγω της μεγάλης τους έκτασης που κατέστησε τη διαχείρισή τους δύσκολη.
πηγή sansimera.gr