Η νηστεία των Χριστουγέννων έχει ξεκινήσει: ενημερώσου σωστά!

του Κωνσταντίνου Κούτσικα
& του Ευμένη Καραφυλλίδη
& της Γεωργίας Ίσαρη
& του Δημήτρη Μπερτζελέτου
& της Ιωάννας Κατσαρόλη
mednutrition.gr

Η Ορθόδοξη Χριστιανική νηστεία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ελληνικής παραδοσιακής διατροφής, αφού σύμφωνα με τη χριστιανική θρησκεία προβλέπετε να νηστεύουμε 180-200 ημέρες ετησίως.

Περίοδοι ΝηστείαςΟφέλη ΝηστείαςΜερίδες τη ΣαρακοστήΔιατροφική Προσέγγιση ΝηστείαςΑπευθύνεται σε όλους η νηστεία;Τρόπος ΜαγειρέματοςΕνδεικτικές επιλογές γευμάτωνΓλυκό τη ΣαρακοστήΝηστίσιμες Συνταγές
Ποιες είναι οι βασικές περίοδοι της νηστείας;
Οι βασικές περίοδοι της νηστείας, σύμφωνα με την Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία είναι:

Η νηστεία των Χριστουγέννων
Διαρκεί 40 ημέρες και δεν επιτρέπει την κατανάλωση κρέατος (εκτός του ψαριού), γαλακτοκομικών και αυγών.

Η νηστεία της Τυρινής
Διαρκεί την τρίτη και τελευταία εβδομάδα του Τριωδίου. Όσο διαρκεί, επιτρέπονται τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα αυγά, τα ψάρια, το ελαιόλαδο, απαγορεύεται όμως η κρεοφαγία.

Η Μεγάλη Σαρακοστή
Ξεκινά την Καθαρά Δευτέρα και τελειώνει το Μ. Σάββατο. Διαρκεί συνολικά 48 ημέρες. Στη συγκεκριμένη νηστεία απαγορεύεται η κατανάλωση κρέατος, γαλακτοκομικών και αυγών, εκτός από τις ημέρες του Ευαγγελισμού και της Κυριακή των Βαΐων, όπου επιτρέπεται το ψάρι. Η κατανάλωση ελαιόλαδου επιτρέπεται μόνο το σαββατοκύριακο.

Η νηστεία του Δεκαπενταύγουστου
Ξεκινάει την 1η Αυγούστου και τελειώνει στις 14 Αυγούστου. Στη διάρκειά της, δεν επιτρέπεται η κατανάλωση κρέατος (εκτός του ψαριού), γαλακτοκομικών και αυγών.

Καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, 2 φορές την εβδομάδα
Την Τετάρτη και την Παρασκευή, απαγορεύεται η κατανάλωση κρέατος, γαλακτοκομικών, αυγών και λαδιού.

Όπως φαίνεται, η Ορθόδοξη Χριστιανική Νηστεία, μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια περιοδική χορτοφαγία, όπου άλλες μέρες επιτρέπεται η κατανάλωση ψαριού, θαλασσινών και άλλες μέρες ταυτίζεται με αυστηρή χορτοφαγία. Δώστε έμφαση στα παρακάτω θρεπτικά συστατικά.

Ποια τα οφέλη της νηστείας;
Η νηστεία αποτελεί μια πολύ καλή ευκαιρία για περιοδική αποχή από τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης, με αποτέλεσμα να συνδυάζεται με όλες της θετικές επιδράσεις που μπορεί να έχει ή αποχή αυτή για την υγεία μας.

Συγκεκριμένα η έλλειψη τροφών ζωικής προέλευσης από τη διατροφή, σημαίνει μείωση του προσλαμβανόμενου λίπους και βασικά του κορεσμένου λίπους, το οποίο είναι και το πιο επιβαρυντικό. Αυτό έχει ως επακόλουθο τη μείωση στις τιμές της χοληστερίνης και των τριγλυκεριδίων, ιδιαίτερα σε αυτούς που οι τιμές τους, υπερβαίνουν τις φυσιολογικές.

Η μείωση της χοληστερίνης μπορεί να φτάσει ακόμα και τα 40-50mg, εάν ακολουθηθεί σωστά η νηστεία για όλη την περίοδο της σαρακοστής
Οι μελέτες του Τμήματος Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής του Πανεπιστημίου Κρήτης έχουν δείξει ότι όσοι κάνουν νηστεία 180 μέρες τον χρόνο, έχουν ολική χοληστερόλη 12,5% χαμηλότερη και «κακή» (LDL) χοληστερόλη 20% χαμηλότερη απ’ ότι οι άνθρωποι που δεν νηστεύουν.

Λιγότερο οξειδωτικό στρες
Οι άνθρωποι που νηστέυουν έχουν επίσης πολύ λιγότερο οξειδωτικό στρες - μία αντίδραση του οργανισμού που θεωρείται γενεσιουργός αιτία της αθηροσκλήρωσης, του καρκίνου και των εκφυλιστικών νοσημάτων του νευρικού συστήματος, όπως η νόσος του Πάρκινσον και η νόσος του Άλτσχαϊμερ.

Μείωση της αρτηριακής πίεσης
Η μείωση της αρτηριακής πίεσης μπορεί επίσης να ενταχθεί στα οφέλη της νηστείας. Τα φρούτα, τα λαχανικά, τα όσπρια και τα δημητριακά, που αποτελούν τρόφιμα που καταναλώνονται σε μεγαλύτερη ποσότητα και συχνότητα κατά την περίοδο της νηστείας, είναι πλούσια σε κάλιο.

Κατά τη διάρκεια της νηστείας μπορεί να επιτευχθεί μείωση και έλεγχος του σωματικού βάρους. Η εγκράτεια, η οποία αποτελεί τη βασική έννοια της νηστείας, σε συνδυασμό με τη μειωμένη πρόσληψη διατροφικού λίπους, μπορεί να βοηθήσει ακόμα και στην απώλεια μερικών περιττών κιλών.

Οι μερίδες…μετράνε και στη σαρακοστή!
Στην πραγματικότητα, τα παραδοσιακά νηστίσιμα φαγητά όπως είναι τα όσπρια και τα λαδερά, έχουν λίγες θερμίδες. Παραδείγματος χάρη, μια μερίδα φασολάκια μας προσδίδει περίπου 200 θερμίδες, όσο δηλαδή και μια μερίδα, του κατά παράδοση, «διαιτητικού» κοτόπουλου.

Για κάθε κουταλιά ελαιολάδου που προσθέτουμε, οι θερμίδες αυξάνονται κατά 140 περίπου και έτσι η δίαιτα…πάει περίπατο!
Πέραν της υψηλής θρεπτικής τους αξίας, το χαμηλό θερμιδικό τους περιεχόμενο τα αναδεικνύει σε μια εξαιρετική τροφή για όσους θέλουν να προσέξουν το βάρος τους. Αρκεί βέβαια, να ελέγχουμε, κάθε φορά, τη μερίδα που θα καταναλώσουμε, μιας και οι πολύ υγιεινές τροφές, σε μεγάλες ποσότητες, μπορούν να μας παχύνουν.

Μπορείτε να δείτε το θερμιδικό περιεχόμενο των πιο συνηθισμένων τροφίμων της σαρακοστής στον πίνακα που ακολουθεί.

Τρόφιμο: Θερμίδες/100gr
Αρακάς με πατάτες κοκκινιστός 128
Γαρίδες βραστές 122
Καλαμάρια κοκκινιστά 146
Καλαμάρια με ρύζι 162
Λαχανόρυζο 108
Πατατοσαλάτα 140
Σπανακόρυζο 129
Φακές κοκκινιστές 129
Φασολάκια κοκκινιστά 110
Φασόλια μαυρομάτικα 158
Χαλβάς σιμιγδαλένιος 300
Χόρτα βραστά (με ελαιόλαδο & λεμόνι) 85
Χταπόδι με κοφτό μακαρονάκι 168
Διατροφική προσέγγιση της νηστείας
Πρωτεΐνη
Πολλοί πιστεύουν ότι η επαρκής πρόσληψη πρωτεΐνης είναι δυνατόν να επιτευχθεί μόνο μέσα από την πρόσληψη κρέατος. Αυτή όμως η πεποίθηση δεν είναι ακριβής, μιας και όλες οι φυτικές τροφές, με εξαίρεση τα φρούτα, περιέχουν πρωτεΐνη. Πλούσιες πηγές φυτικής πρωτεΐνης είναι:

τα όσπρια (φασόλια, φακές, ρεβίθια),ο αρακάς,η σόγια και τα προϊόντα της (τυρί τόφου, τέμπε) καιοι ξηροί καρποί
Σίδηρος
Πολλές φυτικές τροφές αποτελούν πλούσιες πηγές σιδήρου:

Τα όσπρια: Φακές, φασόλια, ρεβίθιαΤα λαχανικά: Σπανάκι, κολοκυθάκια, αρακάς, μπρόκολο, φύλλα παντζαριού, ντοματοχυμόςΤα φρούτα: Κυρίως τα αποξηραμένα φρούτα (δαμάσκηνα, βερίκοκα, σύκα, σταφίδες)Οι ξηροί καρποί: Κάσιους, αμύγδαλα, φιστίκια, κολοκυθόσποροι, ηλιόσποροι, σουσάμιΔημητριακά πρωινού ολικής άλεσης και εμπλουτισμένο γάλα ή γιαούρτι σόγιαςΆλλα τρόφιμα: Μαύρη σοκολάτα, μελάσα σακχαροκάλαμου
Τι πρέπει να προσέξετε στο σίδηρο;
Ο σίδηρος υπάρχει στις τροφές σε δύο μορφές: Τον αιμικό σίδηρο και τον μη αιμικό. Ο αιμικός σίδηρος υπάρχει στο κρέας και απορροφάται περισσότερο από τον μη αιμικό, που περιέχεται στις φυτικές τροφές και αποτελεί τη μορφή προσλαμβάνεται από τους ανθρώπους που νηστεύουν.

Συμβουλές για αύξηση της απορρόφησης του φυτικού σιδήρου
Συνδυάστε το γεύμα σας με βιταμίνη C
Η βιταμίνη C αυξάνει έως και κατά 4 φορές την απορρόφηση του σιδήρου από τον οργανισμό. Τροφές πλούσιες σε βιταμίνη C είναι τα εσπεριδοειδή (πορτοκάλι, μανταρίνι, λεμόνι), το μπρόκολο, οι πιπεριές και το κουνουπίδι. Προσθέστε, για παράδειγμα, πιπεριά στις φακές ή χυμό λεμονιού στα ρεβίθια. Προσοχή όμως!

Η βιταμίνη C θα πρέπει να καταναλώνεται ταυτόχρονα με τα τρόφιμα που περιέχουν σίδηρο
Συνδυάστε τις τροφές που περιέχουν σίδηρο με β-καροτένιο
Το β-καροτένιο αυξάνει την απορρόφηση του σιδήρου. Περιέχεται στο καρότο, στα βερίκοκα, στο σπανάκι, στο μαρούλι, στο μπρόκολο κ.ά. Για παράδειγμα, εάν προσθέσετε καρότο στα φασόλια, αυξάνεται η απορρόφηση του σιδήρου.

Καταναλώστε έξυπνα τα φυτικά τρόφιμα πλούσια σε σίδηρο
Δηλαδή αποφύγετε να τα καταναλώσετε την ίδια στιγμή με ροφήματα που περιέχουν τανίνες, οι οποίες μειώνουν την απορρόφηση του σιδήρου. Τέτοια παραδείγματα ροφημάτων είναι το χαμομήλι, το κακάο, το τσάι κ.α., ενώ εάν θέλετε να πιείτε τα ροφήματα αυτά επιλέξτε να τα καταναλώσετε χρονικά μεταξύ των γευμάτων και όχι κατά τη διάρκειά τους.

Μουλιάστε τις τροφές πριν το μαγείρεμα
Έχει φανεί πως πολλές φυτικές τροφές όπως τα όσπρια περιέχουν κάποια φυτικά οξέα που μειώνουν την απορρόφηση του σιδήρου. Με το μούλιασμα των τροφών πριν το μαγείρεμα, μειώνεται η δραστικότητα αυτών των φυτικών οξέων. Για παράδειγμα, πριν μαγειρέψτε τα φασόλια, μουλιάστε τα αποβραδίς σε χλιαρό νερό.



Ασβέστιο
Η πρόσληψη ασβεστίου έχει συνδεθεί στο μυαλό του περισσότερου κόσμου με την κατανάλωση γαλακτοκομικών. Κι όμως! Οι ανάγκες σε ασβέστιο μπορούν να καλυφθούν πλήρως και από τις φυτικές πηγές. Τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, το μπρόκολο, τα αμύγδαλα, το σουσάμι, τα αποξηραμένα φρούτα, είναι κάποιες από τις πολλές φυτικές τροφές που περιέχουν ασβέστιο.

Τι να προσέξετε στο ασβέστιο;
Τα οξαλικά οξέα, που περιέχονται στο σπανάκι και στα φύλλα του παντζαριού μειώνουν την απορρόφηση του ασβεστίου. Με το μαγείρεμά τους όμως, ένα μέρος των οξαλικών οξέων αποβάλλεται και το ασβέστιό τους απορροφάται καλύτερα από τον οργανισμό. Αντίθετα, το ασβέστιο από λαχανικά με λιγότερα οξαλικά, όπως το κινέζικο λάχανο bok choy, το μπρόκολο, τα χόρτα collards (πράσινα φυλλώδη λαχανικά) και η λαχανίδα, όσο κι αν ακούγεται παράδοξο, απορροφάται καλύτερα, ακόμη και από το ασβέστιο του γάλακτος.

Βιταμίνη Β12
Η βιταμίνη αυτή βοηθά τον οργανισμό στη δημιουργία ερυθρών αιμοσφαιρίων και στη διαχείριση των λιπών και των αμινοξέων. Κατά τη διάρκεια μακροχρόνιας νηστείας (π.χ. 40 ημερών) καλή πηγή βιταμίνης Β12 είναι τα προϊόντα σόγιας και κάποια συμπληρώματα διατροφής που περιέχουν αυτή τη βιταμίνη. Η βιταμίνη αυτή περιέχεται και σε θαλάσσια λαχανικά όπως τα φύκια, αλλά δυστυχώς στη μορφή αυτή δεν απορροφάται από τον οργανισμό. Η έλλειψη της βιταμίνης Β12 δεν δημιουργεί σημαντικά βραχυπρόθεσμα προβλήματα, αλλά μακροπρόθεσμα μπορεί να οδηγήσει σε «μεγαλοβλαστική αναιμία» καθώς και σε ανεπανόρθωτες ζημιές του νευρικού συστήματος.

Βιταμίνη D
Η βιταμίνη αυτή βοηθά τον οργανισμό να απορροφήσει το ασβέστιο και το φώσφορο, τα οποία είναι σημαντικά στην ενδυνάμωση των οστών και των δοντιών. Επιπλέον, η έκθεση του σώματος από 5 μέχρι 15 λεπτά καθημερινά στο φως του ήλιου, συμβάλλει στο να παραχθεί η βιταμίνη D από τον ίδιο τον οργανισμό. Τα άτομα που νηστεύουν και ειδικά οι ευαίσθητη ομάδα των ηλικιωμένων θα πρέπει να μην ξεχνούν την καθημερινή τους έκθεση στον ήλιο και να τρώνε τροφές ενισχυμένες με βιταμίνη D όπως δημητριακά, προϊόντα σόγιας ενισχυμένα με ασβέστιο.

Ψευδάργυρος
Αυτό το ιχνοστοιχείο είναι απαραίτητο για την ανάπτυξη του σώματος, και την αναπαραγωγή των κυττάρων. Ειδικά για τις γυναίκες που βρίσκονται σε περίοδο εγκυμοσύνης, μεγάλο ρόλο παίζει και ο ψευδάργυρος και το μαγνήσιο. Ο ψευδάργυρος συμβάλει στην ανάπτυξη του DNA και του RNA του εμβρύου. Τροφές πλούσιες σε ψευδάργυρο είναι τα στρείδια και το ταχίνι. Τροφές πλούσιες σε μαγνήσιο είναι τα δημητριακά τύπου bran, η βρώμη, η μπανάνα, ο ανανάς, η πατάτα, η σόγια και τα μαυρομάτικα. Τελειώνοντας, ένα πρόγραμμα διατροφής σε περίοδο νηστείας μπορεί να ακολουθηθεί, όταν είναι ισορροπημένο σε θρεπτικά συστατικά και καλύπτει τις ενεργειακές ανάγκες των ατόμων που το ακολουθούν, παράλληλα με την εποπτεία του διαιτολόγου-διατροφολόγου ή του γιατρού.

Μπορούν όλοι να νηστέψουν;
Η απάντηση είναι «ναι» ωστόσο υπάρχουν κάποιες ομάδες ατόμων στις οποίες η νηστεία θα πρέπει να ακολουθείται με ιδιαίτερη προσοχή. Οι ομάδες αυτές είναι:

Άτομα με σακχαρώδη διαβήτη
Μπορούν να νηστέψουν, ωστόσο υπό την επίβλεψη ενός διαιτολόγου - διατροφολόγου, ώστε να ελέγχουν τις ποσότητες των υδατανθράκων στο καθημερινό τους διαιτολόγιο και το γλυκαιμικό δείκτη των επιλογών τους.

Άτομα που έχουν σιδηροπενική αναιμία
Μπορούν να νηστέψουν δίνοντας έμφαση στη βιταμίνη B12 αλλά και στο σίδηρο, εφαρμόζοντας τις συμβουλές που δόθηκαν παραπάνω.

Άτομα με οστεοπόρωση
Μπορούν να νηστέψουν δίνοντας έμφαση στις φυτικές πηγές ασβεστίου.

Νεφροπαθείς
Μπορούν να νηστέψουν, ακολουθώντας ένα εξατομικευμένο πλάνο διατροφής με έμφαση στην ποσότητα φωσφόρου και καλίου.

Τρόπος Μαγειρέματος
Εκτός από την αρετή του μέτρου, η νηστεία μας παρέχει και ιδιαίτερους τρόπους μαγειρέματος. Κάποιοι από αυτούς είναι δυνατόν να ενταχθούν στην καθημερινότητα με εξαιρετικά οφέλη. Η απαγόρευση της κατανάλωσης αβγών, βουτύρου και γάλατος οδήγησε στην ανάπτυξη τρόπων μαγειρέματος με αντικατάσταση των παραπάνω υλικών.

Τα ζωικά λιπαρά αντικαταστάθηκαν από ελαιόλαδο και ταχίνι, τα όσπρια συνδυάστηκαν με ρύζι και πλιγούρι, οι πίτες παρασκευάστηκαν μόνο με ελαιόλαδο, ενώ δημιουργήθηκαν νηστίσιμα γλυκά. Εκτός λοιπόν από τα γλυκά του κουταλιού, έκαναν την εμφάνισή τους γλυκά με βάση το ελαιόλαδο, το ταχίνι, τους ξηρούς καρπούς και την κουβερτούρα.

Τα πιάτα που προέκυψαν από τις παραπάνω… αντικαταστάσεις δεν περιέχουν κορεσμένα λιπαρά, ενώ είναι πλούσια σε μονοκόρεστα και πολυακόρεστα λιπαρά οξέα και υδατάνθρακες. Το μαγείρεμα με ελαιόλαδο είναι αναμφισβήτητα ωφέλιμο, ενώ η κατανάλωση γλυκισμάτων μπορεί να αποτελέσει μέρος της καθημερινής διατροφής. Αρκεί να γίνεται με μέτρο.

Ενδεικτικές επιλογές γευμάτων κατά τη διάρκεια της νηστείας
Επιλογές πρωινού και σνακ
Δημητριακά ολικής άλεσης με γάλα σόγιας ή αμυγδάλουΦρέσκος χυμός πορτοκάλι με ψωμί, μέλι και ταχίνιΣπιτική σπανακόπιταΣταφιδόψωμοΕλιόψωμοΦρέσκος χυμός πορτοκάλι με κουλούρι ΘεσσαλονίκηςΞηροί καρποί και αποξηραμένα φρούτα
Επιλογές κύριου γεύματος
Ταχινόσουπα με κοφτό μακαρονάκιΜαρομάτικα φασόλια με μάραθαΝτολαμδάκιαΣουπιές με σπανάκι και ψωμίΡυζότο με λαχανικάΑρακάς με πατάτες γιαχνί αγκινάρεςΓεμιστά με ρύζιΚολοκυθοκεφτέδες και ρεβιθοκεφτέδεςΛαχανόρυζο ή σπανακόρυζοΤαμπουλέ
Μπορώ να καταναλώσω γλυκό στη νηστεία;
Το γλυκό έχει θέση στη διατροφή μας και στην περίοδο της νηστείας. Η κα. Εύα Τσάκου, Κλινική Διαιτολόγος - Διατροφολόγος μας δίνει περισσότερες πληροφορίες στο βίντεο που ακολουθεί.


Συμπέρασμα
Η Ορθόδοξη Χριστιανική Νηστεία, δίνει την ευκαιρία σε όλους μας, ανά τακτά χρονικά διαστήματα, να γινόμαστε χορτοφάγοι και να απολαμβάνουμε όλα τα οφέλη της αποχής από τα ζωικά προϊόντα για την υγεία μας. Περισσότερες πληροφορίες, για μια πλήρη διατροφή στη νηστεία, θα βρείτε στο βιβλίο με τίτλο: «Κρέας; Όχι Ευχαριστώ. Οδηγός για χορτοφάγους» από τις εκδόσεις mednutrition publications.