Ιωάννινα:Τρωάδες στον Πολιτιστικό Πολυχώρο “Δημήτρης Χατζής”

Τετάρτη 15 Ιανουαρίου
Πολιτιστικός Πολυχώρος “Δημήτρης Χατζής”
Ώρα 20.30 – Είσοδος Ελεύθερη

Μιχάλης Κακογιάννης:  Η αρχαία τραγωδία στον κινηματογράφο
Προβολή ταινίας:  Τρωάδες (1971, διάρκεια 111’)

Σκηνοθεσία: Μιχάλης Κακογιάννης
Σενάριο: Μιχάλης Κακογιάννης από την ομώνυμη τραγωδία του Ευριπίδη
Φωτογραφία: Άλφιο Κoντίνι
Σκηνικά-Κοστούμια: Νικόλας Γεωργιάδης
Ερμηνεύουν: Κάθριν Χέμπορν, Βανέσα Ρέντγκρεϊβ, Ζενεβιέβ Μπιζόλντ, Ειρήνη Παπά

Ο Ευριπίδης έγραψε τις «Τρωάδες» για έναν πολύ συγκεκριμένο λόγο. Νιώθοντας φρίκη από τη σφαγή που διέπραξαν οι Αθηναίοι στη Μήλο, ήθελε - χρησιμοποιώντας τον πόλεμο της Τροίας- να αφυπνίσει τους συγχρόνους του ενάντια στο μιλιταρισμό, στον πόλεμο και στην καταπίεση.
Μετά την πτώση της Τροίας, οι αιχμάλωτες Τρωαδίτισσες περιμένουν να επιβιβαστούν στα πλοία που θα τις μεταφέρουν στην Ελλάδα. Ανάμεσά τους η βασίλισσα Εκάβη που θρηνεί το χαμό των δικών της και της πόλης της και η χήρα του Έκτορα, Ανδρομάχη, που ζει ένα ακόμη δράμα καθώς οι νικητές δολοφονούν το μικρό της γιο. Κι ενώ ο Μενέλαος συναντά την άπιστη Ελένη που υπήρξε η αφορμή αυτού του πολέμου, η μάντισσα Κασσάνδρα προφητεύει τα δεινά που περιμένουν τους νικητές κατά την επιστροφή τους στην πατρίδα.
Έργο επίκαιρο την εποχή που γράφτηκε 415 π. Χ, επίκαιρο στη δεκαετία του `70 που πρωτοπροβλήθηκε στο Φεστιβάλ των Κανών, επίκαιρο και σήμερα σε μια εποχή όπου οι αξίες και η ταυτότητα τελούν υπό αμφισβήτηση.
Ο Ευριπίδης στο έργο αυτό, για πρώτη φορά στη δραματουργία του, δεν βλέπει το θέμα και από τις δύο πλευρές ταυτόχρονα. Δίνει λόγο στους ηττημένους και καταγράφει τον επίμονο θρήνο τους. Ο Κακογιάννης χειρίζεται, με βάση το έργο αυτό, ένα από τα αγαπημένα ευριπίδεια θέματα που είναι η εναλλαγή ρόλων: πως δηλαδή μεταμορφώνονται οι θύτες σε θύματα, πώς οι εξουσιάζοντες δίνουν τη θέση τους στους πρώην καταπιεσμένους σε μια συνεχή αλληλοδιείσδυση ταυτοτήτων και ανακατάταξη αξιών. Πίσω από το φρικαλέο πεδίο καταστροφής που δημιούργησε ο πόλεμος, παρουσιάζει τη μεταμόρφωση των ευγενών γυναικών της Τροίας σε απλές θρηνωδούς, τις άλλοτε υπερήφανες και απρόσιτες Τρωάδες σε ικέτιδες. Οι ήρωες Έλληνες που κέρδισαν τον πόλεμο, κυριαρχημένοι από το πάθος της αντεκδίκησης αλλά και από το αίσθημα της απόλαυσης μιας «βρώμικης» νίκης (για μια Ελένη) περνούν σε μια ζωώδη κατάσταση και φέρονται με βαρβαρότητα.
Ο Ευριπίδης, γράφει ο Μιχάλης Κακογιάννης, ακόμη κι αν επρόκειτο να πληρώσει με εξορία το κουράγιο του, τόλμησε να βγάλει μια κραυγή εξέγερσης. Φτιάχνοντας αυτήν την ταινία, ήθελα να ταυτίσω τη δική μου κραυγή με τη δική του, επειδή και σήμερα πρέπει να αφυπνισθούν οι άνθρωποι… Όταν ανέβασα τις «Τρωάδες» στην Αμερική, οι εφημερίδες έγραψαν ότι μέσα από την τραγωδία αυτή βλέπουμε τις σημερινές τραγωδίες, την τραγωδία της Χιροσίμα. Όταν ανέβασα τις «Τρωάδες» στο Παρίσι, μίλησαν για την Αλγερία.
Όταν η Ανδρομάχη φωνάζει: «Έλληνες, έχετε βρει τρόπους να βασανίζετε που δεν είναι ελληνικοί» το μήνυμα δεν ξεφεύγει από κανένα σύγχρονο κοινό αφού η λέξη «Έλληνας» αυτόματα μεταφράζεται στη συνείδησή του, ανάλογα με τις ενοχές του. Το ανελέητο κατηγορώ (από τον Ευριπίδη) της ελληνικής βαρβαρότητας  έχει ως άμεσο αντίβαρο την ιδεαλιστική του εκτίμηση για το τι θα έπρεπε να αντιπροσωπεύει  η Ελλάδα και, κυρίως, για το τι θα έπρεπε αυτή να αντιπροσωπεύει τη στιγμή που ανέβασε τις «Τρωάδες». Αλλιώς θα έπρεπε να πνιγεί η φωνή του σε μια θύελλα εθνικιστικής αγανάκτησης ή, τουλάχιστον, θα είχε τιμωρηθεί εκ των υστέρων. Προφανώς, είχε ακόμα κάποιες ελπίδες Ο Ευριπίδης εξέφρασε τους φόβους του εκθέτοντας τις σάπιες ρίζες της κοινωνικής ανισότητας, του ρατσισμού, της πολιτικής φιλοδοξίας, της πνευματικής αλαζονείας, του θρησκευτικού δογματισμού. Κι αν η φωνή του ηχούσε παράταιρα στα εφησυχασμένα αυτιά των κριτικών του, αναδρομικά δεν άργησε να θεωρηθεί ως προφητική.»
Το Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης, με την ευκαιρία της προβολής των “Τρωάδων”  σημειώνει ιδιαίτερα τα επίκαιρα λόγια του ίδιου του μεγάλου σκηνοθέτη:
Για μένα, το θέμα είναι να συνειδητοποιήσει κάθε Έλληνας τι έφερε το φασισμό και πως λειτουργεί ο φασισμό. Σ΄ αυτήν την ίδια τη ζωή πάντα υπήρχε φασισμός ακόμα και στις απλές καθημερινές λειτουργίες. Υπάρχει φασισμός πολλές φορές στις σχέσεις των ανθρώπων. Αν δεν τον ξεριζώσουμε, δεν θα πάμε μπροστά.
Ο μόνος τρόπος είναι η αυτοκριτική σε βάθος, όπως έκαναν οι αρχαίοι Έλληνες στα έργα τους, στις τραγωδίες. Να βαρέσουμε αλύπητα τον εαυτό μας, για την ακούσια συνεργασία μας σε ένα σωρό εγκλήματα. Γιατί η αδιαφορία καμιά φορά, η αδράνεια, είναι και αυτή έγκλημα. Κι από εκεί και πέρα θα βρούμε πολλά μέσα μας.