[Παγκόσμια Ημέρα ΑμεΑ] Ο ρόλος του διαιτολόγου σε άτομα με ειδικές ανάγκες

της Μαρίας Νικολιδάκη

& της Ιωάννας Μασούρα//mednutrition.gr

 Στην περίπτωση των ατόμων με ειδικές ανάγκες, όπως συμβαίνει και στο γενικό πληθυσμό, ο ρόλος του διαιτολόγου είναι συμβουλευτικός όσον αφορά στην διαχείριση/οργάνωση της διατροφικής φροντίδας του ατόμου.

Τι είναι η διαχείριση διατροφικής φροντίδας;

Είναι πολύ πιθανόν άτομα με ειδικές ανάγκες να εκτεθούν σε ποικίλους διατροφικούς «κινδύνους». Οι ιδιαιτερότητες που εμφανίζουν αφορούν και στη θρέψη τους. Για να δώσουμε ένα παράδειγμα, τα παιδιά/άτομα με εγκεφαλική παράλυση έχει βρεθεί ότι σε ποσοστό 60 – 90 % μπορεί να αντιμετωπίζουν σημαντικές δυσκολίες στη σίτισή τους. Παιδιά /άτομα με αυτισμό (διαταραχή αυτιστικού φάσματος) συνήθως έχουν την τάση να ακολουθούν πολύ «περιοριστική/ εμμονική» διατροφή, που μπορεί να χαρακτηρίζεται από την κατανάλωση ακόμη και 2-3 τροφίμων, και να υπολείπεται σε κυρίως σε επάρκεια θρεπτικών συστατικών και σε ενέργεια.

Ομοίως παιδιά/άτομα με καταστάσεις όπως σύνδρομο Down, δισχιδή ράχη και μυϊκή δυστροφία φαίνεται να βιώνουν καθημερινά ιδιαιτερότητες/δυσκολίες που αφορούν στη διατροφή τους και περιλαμβάνουν διαταραχές στη μάσηση και στην κατάποση (EDS), δυσκοιλιότητα, ανεπάρκειες σε βιταμίνες και ιχνοστοιχεία που σαν αποτέλεσμα μπορεί να έχουν τον υποσιτισμό, προβλήματα με τα οστά το υπέρβαρο ή την παχυσαρκία κ.ά. Σημαντικός αριθμός ατόμων με διαταραχές σίτισης και κατάποσης είναι επίσης πιθανόν να χρειαστούν υποστήριξη τεχνητής διατροφής.

Ο ρόλος του διαιτολόγου σε άτομα με ειδικές ανάγκες

Ο ρόλος του καταρτισμένου διαιτολόγου είναι να εκτιμήσει τις ιδιαίτερες ενεργειακές ανάγκες καθώς και τις ανάγκες σε θρεπτικά συστατικά και σε υγρά των ατόμων αυτών, να καλύψει τυχόν διατροφικές ανεπάρκειες και να παρέχει συμβουλευτική, τόσο στα ίδια τα άτομα (σε όσες περιπτώσεις είναι αυτό δυνατόν) όσο και στους φροντιστές τους για ένα ισορροπημένο διατροφικό τρόπο ζωής προσαρμοσμένο στις «ιδιαιτερότητες» της κάθε περίπτωσης.

Η διατροφική φροντίδα όμως είναι μέρος της γενικής φροντίδας αυτών των ατόμων που παρέχεται από μια πολυσύνθετη ομάδα που αποτελείται από διαφορετικές ειδικότητες: θεράποντα γιατρό, φυσικοθεραπευτή, λογοθεραπευτή και ψυχολόγο. Μέρος αυτής της ομάδας είναι καλό να είναι κι ο διαιτολόγος που θα πρέπει να βρίσκεται σε συνεχή κι αρμονική συνεργασία με τις υπόλοιπες ειδικότητες για την επίτευξη των καλύτερων δυνατών αποτελεσμάτων.

Τι προσφέρει η κατάλληλη διατροφή σε άτομα με ειδικές ανάγκες;

Τα αποτελέσματα εξάλλου που αναμένονται από την κατάλληλη διατροφική παρέμβαση είναι σημαντικά:

Βελτίωση της πρόσληψης τροφής και υγρών.Βελτίωση της γενικότερης διατροφικής κατάστασης.Βελτίωση της γενικότερης κατάστασης του γαστρεντερικού συστήματος.Ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος.Χαμηλότερα ποσοστά νοσηλείας σε νοσοκομειακό περιβάλλον.Βελτίωση της κατάστασης υγείας αλλά και της ευζωίας.Και γενικότερα βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων αυτών!

Θρεπτικές ανάγκες των ατόμων με αναπηρία

Εξαιτίας της πιθανής «φτωχής» διατροφής τα άτομα με αναπηρία πιθανόν να παρουσιάσουν ελλείψεις σε θρεπτικά συστατικά όπως βιταμίνες του συμπλέγματος Β (θειαμίνη (Β1), η ριβοφλαβίνη (Β2), η νιασίνη (νικοτινικό οξύ), η πυριδοξίνη (Β6), η βιοτίνη, το φυλλικό οξύ και η κυανοκοβαλαμίνη (Β12), βιταμίνη D αλλά και μέταλλα όπως, ασβέστιο και σίδηρο.

Βιταμίνες του συμπλέγματος Β

Συγκεκριμένα, οι βιταμίνες του συμπλέγματος Β επηρεάζουν την ανάπτυξη, διεγείρουν την όρεξη, ελέγχουν το νευρικό και το ενδοκρινικό σύστημα και συμμετέχουν στο μεταβολισμό των τροφίμων παρέχοντας ενέργεια. Κύριες πηγές των βιταμινών αυτών είναι δημητριακά πρωινού ολικής άλεσης, μοσχαρίσιο κρέας, αυγά, γάλα, συκώτι κ.α.

Βιταμίνη D

Η βιταμίνη D είναι ένα από τα πιο βασικά θρεπτικά συστατικά για την υγεία του ανθρώπου. Η κύρια πηγή της βιταμίνης D είναι η έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία (γνωστή ως βιταμίνη του ήλιου) και η πρόσληψη τροφίμων που εμπεριέχουν βιταμίνη D. Η έλλειψη βιταμίνης D μπορεί να οδηγήσει σε παραμορφώσεις των οστών όπως ραχίτιδα στα παιδιά, και πόνο στα οστά ως ένα αποτέλεσμα μιας κατάστασης που ονομάζεται οστεομαλακία στους ενήλικες.

Ακόμη, η βιταμίνη D έχει και άλλους ρόλους στον ανθρώπινο οργανισμό, συμπεριλαμβανομένων τη διαμόρφωση της κυτταρικής ανάπτυξης, τη σωστή λειτουργία του νευρομυϊκού και ανοσοποιητικού συστήματος καθώς επίσης, τη μείωση εμφάνισης φλεγμονών. Η βιταμίνη D βρίσκεται επίσης σε ένα μικρό αριθμό των τροφίμων. Καλές πηγές τροφίμων είναι τα λιπαρά ψάρια (όπως, σολομό, σαρδέλες και σκουμπρί) και ο κρόκος αυγού.

Ασβέστιο & Σίδηρος

Το ασβέστιο είναι απαραίτητο για γερά οστά και δόντια, αλλά παράλληλα ρυθμίζει και μυϊκές συσπάσεις. Οι κύριες πηγές ασβεστίου είναι το γάλα, τυρί και άλλα γαλακτοκομικά προϊόντα και τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά (όπως, το μπρόκολο, το λάχανο και μπάμιες). Τέλος, ο σίδηρος είναι ένα βασικό μέταλλο για τον οργανισμό, με αρκετά σημαντικούς ρόλους για το σώμα για παράδειγμα, βοηθά στην παραγωγή των ερυθρών αιμοσφαιρίων, τα οποία μεταφέρουν οξυγόνο σε όλο το σώμα. Καλές πηγές σιδήρου είναι το συκώτι, κρέας, φασόλια, καρύδια, αποξηραμένα φρούτα (όπως, αποξηραμένα βερίκοκα) και δημητριακά πρωινού ολικής άλεσης.

Η σωστή διατροφή και η διαχείριση του βάρους αποτελούν βασικούς παράγοντες για τη διατήρηση της υγείας

Παράγοντες που επηρεάζουν το σωματικό βάρος ατόμων με αναπηρία

Τα άτομα με αναπηρία μπορούν να δυσκολεύονται περισσότερο να ελέγξουν το βάρος τους, επειδή είναι εξαρτώμενα από άλλα άτομα. Επιπλέον, φυσικοί περιορισμοί ενδέχεται να μειώσουν την ικανότητά τους να ασκούνται τακτικά με αποτέλεσμα ο μεταβολισμός τους να είναι πιο αργός και επομένως, πιθανόν να παρατηρηθεί αύξηση του σωματικού βάρους.

Λόγω των περιορισμών που αφορούν την αναπηρία μερικοί άνθρωποι μπορεί να μην έχουν το χρόνο, την ενέργεια ή και την ικανότητα να προετοιμαστούν υγιεινά γεύματα. Ακόμη, πολλές φορές χορηγούνται φάρμακα που πιθανόν να συμβάλλουν στην αύξηση του σωματικού βάρους.

Επίσης, για τα άτομα που έχουν δυσκολία στην μάσηση και την κατάποση η καλή διατροφή μπορεί να είναι μια μεγάλη πρόκληση.

Άλλα πιθανά προβλήματα που σχετίζονται με τη διατροφή είναι η εμφάνιση δυσκοιλιότητας, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, υποθυρεοειδισμός κ.ά. Δυστυχώς, η κατάσταση των ατόμων με αναπηρίες μερικές φορές είναι απρόβλεπτη και χρειάζεται συνεχής παρακολούθηση από τον θεράποντα ιατρό διότι είναι πιθανόν να παρουσιαστούν αλληλεπιδράσεις μεταξύ της φαρμακευτικής αγωγής και των θρεπτικών συστατικών.

Δυσκολία στις αγορές και στο μαγείρεμα

Τα άτομα με μειωμένη κινητικότητα είναι δύσκολο να πανε σε μια αγορά τροφίμων και να κάνουν εύκολα τις αγορές τους, μιας και υπάρχουν πρακτικά ζητήματα, όπως είναι για παράδειγμα να φτάσουν τα προϊόντα στα ράφια. Επίσης, πολύ πιθανόν τα άτομα αυτά να μην μπορούν να ζήσουν ανεξάρτητα ώστε να προετοιμάσουν και να μαγειρέψουν με φρέσκα συστατικά ένα θρεπτικό γεύμα. Ακόμη, τα άτομα που έχουν κινητικά προβλήματα στα χέρια πιθανό να είναι από δύσκολο έως αδύνατο το να χρησιμοποιήσουν μαχαιροπίρουνα.

Ποιο είναι το αποτέλεσμα;

Ως αποτέλεσμα αυτών των περιορισμών, τα άτομα με αναπηρίες συχνά καταλήγουν σε έτοιμα, γρήγορα και γεμάτα συντηρητικά γεύματα. Επομένως, είναι απαραίτητο τα άτομα στο στενό οικογενειακό τους περιβάλλον να εκπαιδευτούν έτσι ώστε να καλύπτουν ορθά τις διατροφικές τους ανάγκες.

Συγκεκριμένα, απαραίτητη κρίνεται η παρακολούθηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων διατροφής (ενημέρωση για τις βασικές αρχές της διατροφής όπως προτείνει το Μεσογειακό Μοντέλο Διατροφής) καθώς επίσης, η ανάπτυξη μαγειρικών δεξιοτήτων. Με αυτό τον τρόπο θα μειωθούν τα ποσοστά παχυσαρκίας στα άτομα με ειδικές ανάγκες.

Ξεπερνώντας τα εμπόδια διαχείρισης του σωματικού βάρους

Παρά τα εμπόδια αυτά, τα άτομα με αναπηρίες μπορούν να επιτύχουν έναν υγιεινό τρόπο ζωής που να περιλαμβάνει σωστή διατροφή και ελαφριά άσκηση. Πρόσφατες έρευνες μάλιστα έχουν δείξει ότι ακόμα και μικρές αλλαγές στον τρόπο ζωής μπορούν να κάνουν μεγάλη διαφορά τόσο σωματικά όσο και ψυχικά.

Σύμμαχος στην προσπάθεια αυτή είναι και ο περίγυρός τους, αλλά και η κοινωνία ολόκληρη

Επομένως, για ένα επιτυχημένο πρόγραμμα διαχείρισης σωματικού βάρους της ευαίσθητης αυτής ομάδας, συνδυάστε:

την εκπαίδευσητα κίνητρακαι την ανάπτυξη ρεαλιστικών στόχων

Ξεκάθαρα λοιπόν, όταν οι διαιτητικές υπηρεσίες είναι διαθέσιμες, ο Διαιτολόγος παίζει ένα πολύ σημαντικό ρόλο στην διαχείριση των διατροφικών ανησυχιών μεταξύ των ατόμων με ειδικές ανάγκες. Ο Διαιτολόγος αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της διεπιστημονικής ομάδας, καθώς οι επιδράσεις της διατροφής είναι ευεργετικές σε πολλές πτυχές της φροντίδας και της ευημερίας των ατόμων αυτών!