Στο Κέντρο προστασίας αρκούδας - Αρκτούρος[βίντεο]

 

Στον ορεινό οικισμό Νυμφαίο του νομού Φλώρινας στη δυτική Μακεδονία βρίσκεται το Κέντρο Προστασίας της Αρκούδας του Αρκτούρου. Σε μία ειδικά περιφραγμένη έκταση 50 στρεμμάτων και σε υψόμετρο 1350 μέτρα, φιλοξενούνται από τον Αρκτούρο 20 καφέ αρκούδες, όπου μπορείς να τις παρατηρήσεις από κοντά.

Η καφέ αρκούδα είναι ένα παμφάγο θηλαστικό ζώο και είναι το είδος της αρκούδας με τη μεγαλύτερη γεωγραφική εξάπλωση. Απαντάται στην Ασία, Ευρώπη και βόρεια Αμερική. Ζει σε εκτεταμένα μικτά ή αμιγή δάση φυλλοβόλων και κωνοφόρων της ορεινής και ημιορεινής ζώνης , ωστόσο δείχνει ιδιαίτερη προτίμηση στα δάση φυλλοβόλων καθώς αποτελούν σημαντικά αποθέματα τροφής. Σε ορισμένες περιοχές ευνοείται η συνύπαρξη αγροτικών καλλιεργειών δίπλα στο δάσος , καθώς υπάρχει εύκολη και άφθονη τροφή από τις καλλιέργειες και κάλυψη από το δάσος.

Η καφέ αρκούδα είναι το μεγαλύτερο χερσαίο θηλαστικό που κατοικεί στην Ευρώπη. Το μήκος του σώματος της κυμαίνεται από 170 έως 220 εκατοστά , το ύψος στους ώμους είναι 110 εκατοστά και το βάρος της από 70 έως 280 κιλά. Παρατηρείται διμορφισμός καθώς τα αρσενικά άτομα είναι ψηλότερα και βαρύτερα από τα αντίστοιχα θηλυκά. Το βάρος της αρκούδας δεν είναι ποτέ σταθερό  καθώς το φθινόπωρο έχει το μέγιστο για να είναι προετοιμασμένη για τον χειμώνα , ενώ την άνοιξη το ελάχιστο διότι έχει καταναλώσει όλο το λίπος κατά την χειμερινή περίοδο.

Η αρκούδα έχει εξαιρετικά ανεπτυγμένη ακοή και όσφρηση , ενώ η όραση της είναι λιγότερο καλή. Η ιδιομορφία που έχει να βαδίζει πατώντας όλο της το πέλμα , ειδικά στα πίσω πόδια, της δίνει την δυνατότητα να στέκεται όρθια πράγμα που την βοηθάει στην πιο προσεκτική ανίχνευση του χώρου γύρω της. Η αρκούδα είναι πλαγιοβαδιστική , δηλαδή μετακινεί τα πόδια της ίδιας πλευράς σε κάθε βήμα της , γεγονός που την κάνει να δείχνει αργή και αδέξια. Αντίθετα είναι πολύ ευέλικτη , ενώ μπορεί να αναπτύξει ταχύτητα έως 60 χιλιόμετρα την ώρα. Άλλα χαρακτηριστικά της στοιχεία είναι η ικανότητα να αναρριχάται, να κολυμπάει, να ψαρεύει και να χρησιμοποιεί το μπροστινό της πόδι ως ‘χέρι’. Η διάρκεια ζωής της κυμαίνεται από 20 έως 25 έτη.

 

Η εποχή του ζευγαρώματος είναι από τα μέσα Μαΐου έως τα μέσα Ιουλίου, ενώ αποτελεί τη μόνη κοινωνική φάση στη συμπεριφορά της.

 

Αν και η γονιμοποίηση του ωαρίου γίνεται την εποχή του ζευγαρώματος , η εγκυμοσύνη ξεκινάει προς τα τέλη του φθινοπώρου με καθυστέρηση περίπου πέντε μηνών.

 

Η αναβολή της εγκυμοσύνης αποτελεί έναν από τους αξιοθαύμαστους μηχανισμούς προσαρμογής της αρκούδας στις συνθήκες του φυσικού περιβάλλοντος.

Στο χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από την γονιμοποίηση έως την εγκυμοσύνη το θηλυκό προλαβαίνει να συσσωρεύσει αρκετό λίπος μέσω της τροφής ώστε να μπορεί να θρέψει τον εαυτό της, τα έμβρυα αλλά μετέπειτα και τα νεογνά που θα γεννηθούν τον χειμώνα μέσα στην φωλιά.

Τα νεογνά όταν γεννιούνται ζυγίζουν μόλις 350 -400 γραμμάρια και είναι τυφλά και χωρίς τρίχωμα. Η ανάπτυξη τους είναι ταχύτατη χάρις στην πολύ υψηλή θρεπτική αξία του μητρικού γάλακτος , μέχρι τα πρώτα γενέθλια τους το βάρος τους μπορεί να έχει πολλαπλασιαστεί έως 50 φορές.

 

Η αρκούδα είναι παμφάγο ζώο με προτίμηση στις τροφές φυτικής προέλευσης . Καταναλώνει όλων των ειδών καρπούς του δάσους, συμπληρώνει το διαιτολόγιο της με μέλι , μικρά και μεγάλα θηλαστικά. Έντομα και χελώνες. Η δυσκολότερη εποχή είναι η άνοιξη καθώς οι διατροφικές ανάγκες της αρκούδας είναι μεγάλες, ενώ δεν υπάρχουν διαθέσιμοι καρποί. Αντίθετα το φθινόπωρο είναι η περίοδος της υπερφαγίας καθώς η ανάγκη δημιουργίας αποθεμάτων λίπους για τον επερχόμενο χειμώνα , όπου η αρκούδα δεν τρέφεται, σε συνδυασμό με την αφθονία και μεγάλη ποικιλία καρπών , οδηγεί την αρκούδα σε μεγαλύτερη κατανάλωση τροφής.

 

Η καφέ αρκούδα διαθέτει μεγάλη μυϊκή δύναμη , ιδιαίτερα στο λαιμό, στα μπροστινά άκρα και στις ωμοπλάτες. .έχει τριγωνικό κεφάλι , μικρά κυκλικά αυτιά και μικρά μάτια. Η οδοντοστοιχία της αποτελείται από 42 δόντια με ανεπτυγμένους τους κυνόδοντες και τους γόμφους. Το τρίχωμα της είναι παχύ και μακρύ και στα περισσότερα υποείδη έχει χρώμα καστανό. Η ουρά της έχει μήκος 6 με 22 εκατοστά. Το κάθε άκρο καταλήγει σε πέντε δάκτυλα τα οποία έχουν καμπυλωτά νύχια.

 

Είναι ζώο με εξαιρετική ευφυΐα , θεωρείται το πιο έξυπνο θηλαστικό μετά τα πρωτεύοντα, τον ελέφαντα και το δελφίνι. Διαθέτει πολύ καλή μνήμη, ικανότητα προγραμματισμού και σύνεση. Είναι μονήρες και κινείται κυρίως το ξημέρωμα , το σούρουπο και το βράδυ.

 

Μια περίοδος του ετήσιου βιολογικού κύκλου της αρκούδας είναι ο χειμέριος λήθαργος. Κατά την διάρκεια της περιόδου αυτής η θερμοκρασία της αρκούδας μειώνεται περίπου 1-2 βαθμούς σε σχέση με την κανονική . οι καρδιακοί παλμοί και ο αναπνευστικός ρυθμός ελαττώνονται περίπου κατά 40%, το επίπεδο εγρήγορσης  είναι υψηλό και η αρκούδα ξυπνάει πολύ εύκολα όταν ενοχληθεί στη φωλιά της ενώ δύσκολα ξαναπέφτει σε λήθαργο. Ο χειμέριος λήθαργος είναι ένας ακόμη τρόπος προσαρμογής της αρκούδας στις συνθήκες περιβάλλοντος όπου ζει, επιπλέον αποτελεί μια από τις σημαντικότερες και πιο αξιοθαύμαστες φάσεις του βιολογικού της κύκλου και διαφέρει από τη χειμερία νάρκη που χαρακτηρίζει άλλα είδη θηλαστικών.

 

Οι απειλές που αντιμετωπίζει η καφέ αρκούδα είναι η φόνευση της είτα λόγω πρόκλησης ζημιών σε παραγωγικές μονάδες, είτε τυχαία φόνευση κατά το κυνήγι ή σκόπιμη φόνευση για τρόπαιο ή σύλληψη των μικρών. Η υποβάθμιση ή η απώλεια των βιοτόπων της λόγω αλόγιστης διάνοιξης δασικών δρόμων , αλόγιστης υλοτομίας και πυρκαγιών . ο κατακερματισμός της γεωγραφικής κατανομής του είδους λόγω υλοποίησης μεγάλων τεχνικών έργων τα οποία στερούνται τις αναγκαίες περιβαλλοντικές προδιαγραφές

 

Στην Ευρώπη οι δύο τελευταίοι αιώνες στάθηκαν αρκετοί ώστε να μειωθούν κατά 50% οι πληθυσμοί και κατά 60% ο βιότοπος της καφέ αρκούδας. Σήμερα η καφέ αρκούδα στην Ευρώπη ζει σε μικρούς και αποκομμένους πληθυσμούς και θεωρείται πλέον επίσημα είδος υπό εξαφάνιση στη δυτική, κεντρική και νότια Ευρώπη.

 

Ο Αρκτούρος , που είναι η πιο αναγνωρίσιμη και αξιόπιστη Ελληνική περιβαλλοντική οργάνωση , ιδρύθηκε το 1992 και συμπληρώνει 30 χρόνια λειτουργίας. Στη διάρκεια αυτών των ετών οι δράσεις του Αρκτούρου για την διατήρηση της αρκούδας στοχεύουν στη μελέτη και διατήρηση των πληθυσμών του είδους στη Ελλάδα, την διατήρηση και αναβάθμιση των ενδιαιτημάτων , την επίλυση των προβλημάτων αλληλεπίδρασης με τον άνθρωπο καθώς και την πίεση για την βελτίωση της νομοθεσίας για την προστασία του.

 

 

Πιο συγκεκριμένα οι δράσεις αυτές αφορούν τη συγκέντρωση στοιχείων για την κατανομή και τον πληθυσμό της αρκούδας στην Ελλάδα ιδρύοντας και διατηρώντας το εθνικό μητρώο αρκούδας, με δείγματα γενετικού υλικού από τις τρίχες των αρκούδων. Δράσεις που σχετίζονται με την προστασία και αναβάθμιση των βιότοπων, όπως δεντροφυτεύεις αποψιλωμένων δασικών και επεμβάσεις στην κατασκευή των μεγάλων τεχνικών έργων που αντιτίθενται στην προστασία του περιβάλλοντος. Επιπλέον λειτουργεί ομάδα άμεσης επέμβασης για την επίλυση προβλημάτων αλληλεπίδρασης . Παρέχεται κτηνιατρική περίθαλψη αλλά και επανένταξη ορφανών ή τραυματισμένων αρκούδων στο φυσικό τους περιβάλλον. Τέλος λειτουργεί κέντρο ενημέρωσης για την καφέ αρκούδα και κέντρο προστασίας της αρκούδας.

Στο κέντρο προστασίας της αρκούδας , που βρίσκεται στο Νυμφαίο , φιλοξενούνται 20 καφέ αρκούδες. Αυτές οι αρκούδες προέρχονται από συνθήκες αιχμαλωσίας , είτε ήταν χορεύτριες αρκούδες, είτε αρκούδες ζωολογικών κήπων που έχουν κλείσει.

 

Οι συγκεκριμένες αρκούδες λόγω των συνθηκών διαβίωσης στην αιχμαλωσία , σε συνδυασμό με την αλληλεπίδραση που είχαν με τον άνθρωπο δεν μπορούν να επανενταχθούν στο φυσικό τους περιβάλλον. Στο κέντρο προστασίας της αρκούδας , που πέρα από οριοθετημένο φυσικό περιβάλλον , έχουν την κατάλληλη διατροφή, την κτηνιατρική περίθαλψη και γενικότερα τις συνθήκες διαβίωσης που εξασφαλίζουν την ευζωία τους.

 

Το κέντρο ενημέρωσης και το κέντρο προστασίας της αρκούδας είναι επισκέψιμοι χώροι όπου προσωπικό του Αρκτούρου μπορεί να σε πληροφορήσει τόσο για τις αρκούδες , όσο και για τις δράσεις της οργάνωσης, έτσι η απλή περιέργεια σου μπορεί να μετατραπεί σε ενεργό ενδιαφέρον.

 

Ο Αρκτούρος ως μια μη κυβερνητική και μη κερδοσκοπική περιβαλλοντική οργάνωση , μπορεί να πραγματοποιεί και να εξελίσσει τις δράσεις του χάρις την υποστήριξη των πολιτών και των χορηγών. Οι πολίτες μπορούν να υποστηρίξουν την οργάνωση υιοθετώντας ένα από τα ζώα που φιλοξενούνται στα κέντρα προστασίας, να πραγματοποιήσουν μια δωρεά, να γίνουν μέλη ή ακόμα να επιλέξουν αναμνηστικά από τα φυσικά καταστήματα στα κέντρα είτε από το ηλεκτρονικό κατάστημα. Τέλος μπορεί να συμβάλει στο έργο του Αρκτούρου συμμετέχοντας στην οργάνωση ως εθελοντής.

Το Ελληνικό κέντρο παρατήρησης επισκέφτηκε το κέντρο προστασίας αρκούδας του Αρκτούρου και δημιούργησε ένα ντοκιμαντέρ μικρού μήκους για τις αρκούδες και το κέντρο.