Το πανελλήνιο συνέδριο των Σαρακατσαναίων

του Πέτρου Ζηγου

Οι Σαρακατσαναίοι είναι μία πανάρχαια ελληνική νομαδική φυλή, η οποία κατά τους νεότερους χρόνους και πριν εξαπλωθεί στα γεωγραφικά σημεία που κατοικούν σήμερα, ζούσε στον ευρύτερο χώρο του ορεινού συγκροτήματος των ΑΓΡΑΦΩΝ. Κατά την εποχή της τουρκοκρατίας, οι στάνες των Σαρακατσαναίων αποτέλεσαν τα προπύργια της κλεφτουργιάς και είναι γνωστές από την παράδοση και την ιστορία οι συγκρούσεις των Σαρακατσαναίων κλεφτών με τις δυνάμεις του Αλή Πασά και  περισσότερο αυτή του προεπαναστατικού ήρωα ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗ, ο οποίος τελικά βρήκε μαρτυρικό θάνατο στα Γιάννενα. Εξαιτίας αυτών των διώξεων αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν με τα κοπάδια τους τα ΑΓΡΑΦΑ και να εξαπλωθούν στα σημεία που σήμερα υπάρχουν, δηλαδή στην Ήπειρο, Στερεά Ελλάδα, Αττική, Θεσσαλία, Πελοπόννησο, Μακεδονία, Θράκη, στην περιοχή που σήμερα κατέχεται από το κράτος της Βόρειας Μακεδονιας και στη Βουλγαρία. 

Οι Σαρακατσαναίοι που υπάρχουν στη Βουλγαρία είναι μία τρανταχτή απόδειξη της δύναμης του Ελληνισμού, αφού κατόρθωσαν κάτω από πραγματικά αντίξοες συνθήκες να κρατήσουν ζωντανή την ελληνική γλώσσα, την ελληνική συνείδηση και τα ήθη και τα έθιμά τους.

Σήμερα στη Βουλγαρία ζουν περί τις 20.000 Σαρακατσαναίοι και μετά το έτος 1990 οργανώθηκαν σε πολιτιστικούς συλλόγους (19 τον αριθμό) και απέκτησαν και τη δευτεροβάθμια Ομοσπονδία Συλλόγων Σαρακατσαναίων Βουλγαρίας με έδρα την πόλη Σλίβεν. 

Μέχρι το 1950 η μεγάλη πλειοψηφία των σαρακατσαναίων ζει νομαδικά, ασχολούμενη με την κτηνοτροφία, ζώντας έξι μήνες στα βουνά ( ξεκαλοκαιριά) και έξι μήνες στα πεδινά ( χειμαδιά ). Μετά το έτος 1950 ο παραδοσιακός τρόπος ζωής αλλάζει και ασχολούνται και με άλλα επαγγέλματα (εμπόριο, γεωργία κλπ) ενώ στρέφονται με αξιοθαύμαστη επιτυχία και στα γράμματα, όπου κυριολεκτικά διαπρέπουν.

Η αλλαγή του παραδοσιακού τρόπου ζωής και η ανησυχία να μη χαθεί η πολιτιστική τους ταυτότητα, που ήταν συνυφασμένη με τη νομαδική κτηνοτροφική ζωή, οδηγεί στην ανάγκη της δημιουργίας των συλλόγων  σαρακατσαναίων.

Έτσι, από την αρχή της δεκαετίας του 1960 αρχίζουν να ιδρύονται οι σύλλογοι σαρακατσαναίων, με πρώτο αυτόν της Λάρισας το έτος 1962, ενώ το έτος 1981 ιδρύεται η Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων (Π.Ο.Σ.Σ) με έδρα την Θεσσαλονίκη, την οποία σήμερα αποτελούν 45 σύλλογοι - μέλη, σκοπός της οποίας είναι ο συντονισμός της δράσης των συλλόγων στην κατεύθυνση της διατήρησης και μετάδοσης  της τεράστιας πολιτιστικής κληρονομιάς.

Η Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Σαρακατσαναίων (ΠΟΣΣ) και ο Σύλλογος Σαρακατσαναίων Ν. Πρέβεζας διοργάνωσαν το 27ο Πανελλήνιο Οργανωτικό Συνέδριο Συλλόγων Σαρακατσαναίων στην Πρέβεζα από 30 Σεπτεμβρίου 2022 έως και 2 Οκτωβρίου 2022. Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα της Βουλής των Ελλήνων, της Περιφερειακής Ενότητας Πρέβεζας και του Δήμου Πρέβεζας στο πολιτιστικό κέντρο του Δήμου Πρέβεζας.

Το οργανωτικό συνέδριο πραγματοποιείται κάθε δύο χρόνια και αποτελεί αφενός τη μεγαλύτερη διασυλλογική οργάνωση των συλλόγων σαρακατσαναίων της Ελλάδας και αφετέρου το καθοδηγητικό όργανο της ομοσπονδίας, που αποφασίζει για την τακτική και δράση που πρέπει να ακολουθήσουν οι σύλλογοι καθώς και για οργανωτικά θέματα.

Σκοπός του ήταν να υπάρξει ευρύτητα απόψεων και εποικοδομητικός διάλογος, ο οποίος θα ανοίγει διαύλους επικοινωνίας και γόνιμης συνεργασίας, ξεφεύγοντας από το στενό τυπικό πλαίσιο. Επιδίωξη επίσης του Συλλόγου Σαρακατσαναίων Ν. Πρέβεζας ήταν η ενίσχυση του συνεδρίου με επιστημονικές και πολιτιστικές δράσεις, φιλοδοξώντας αφενός στη συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας και αφετέρου στην ωφέλεια των επισκεπτών από τα πολιτιστικά, κοινωνικά και επιμορφωτικά δρώμενα της Πρέβεζας, δεδομένου ότι εκτός από τις εργασίες του συνεδρίου υπήρχαν και παράλληλες εκδηλώσεις για τους συνέδρους και τους συνοδούς τους (π.χ. επισκέψεις και ξεναγήσεις στους αρχαιολογικούς χώρους Νικόπολής και Κασσώπης καθώς και στον Ιερό Βράχο του Ζαλόγγου, περιήγηση με παραδοσιακά σκάφη στον Αμβρακικό κόλπο) και επίσκεψη στη σαρακατσάνικη στάνη στα Φλάπουρα, σε απόσταση 10 χλμ. από την Πρέβεζα. 

Οι εισηγήσεις αφορούσαν τις παρακάτω θεματικές ενότητες:

1: Διοργάνωση εκδηλώσεων από τους συλλόγους και την ομοσπονδία.

2: Πανελλήνιο αντάμωμα σαρακατσαναίων και περιφερειακά ανταμώματα.

3: Η νεολαία και η παράδοση.

4: Τρόπος λειτουργίας των συλλόγων και της ομοσπονδίας.

5: Καινοτόμες δράσεις από το σύλλογο και την ομοσπονδία.

Οι εισηγητές ήταν δέκα (10) και ανέπτυξαν τα παρακάτω θέματα:

1. «Επιστημονική Επιτροπή Π.Ο.Σ.Σ.: Δράσεις – Διαπιστώσεις  - Προτάσεις» -

Καψάλης Γεώργιος, πρώην Πρύτανης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, επικεφαλής Επιστημονικής Επιτροπής Π.Ο.Σ.Σ.

2. «Τρόποι διάσωσης, διάδοσης και προβολής της παράδοσης, της ζωής και του λαϊκού πολιτισμού των Σαρακατσαναίων» -

Καπρινιώτης Γεώργιος, μέλος Συλλόγου Σαρακατσαναίων Θεσπρωτίας.

3. «Η ύπαρξη της νεολαίας στα δρώμενα της παράδοσης και πως μπορεί να συμβάλει στην μακροπρόθεσμη αναβίωσή της  με σύγχρονους τρόπους» -

Λέφα Κωνσταντίνα, Φοιτήτρια κτηνιατρικής, μέλος του συλλόγου Σαρακατσαναίων Ν. Πιερίας.

4. «Κίνηση – ρυθμός – εικόνα» -

Κωστούλα Σοφία, επικεφαλής έρευνας Π.Ο.Σ.Σ.

5. «Βιωματική προσέγγιση της παράδοσής μας… Μια άλλη οπτική» - 

Τιμπλαλέξης Αχιλλέας, εκπαιδευτικός, Σύλλογος Σαρακατσαναίων Δυτ. Μακεδονίας.

6. «21 χρόνια Σαρακατσάνικα Χαιρετήσματα» -

Κάτσενος Δημήτριος, Αντιπρόεδρος της Αδελφότητας των εν Αθήναις Σαρακατσαναίων Ηπείρου.

7. «Τα σαρακατσάνικα τραγούδια κληρονομιά των προγόνων μας, χθες – σήμερα – αύριο» -

Γιαννακός Νικόλαος, μέλος του Συλλόγου Σαρακατσαναίων Θεσπρωτίας.

8. «Η νεολαία και η παράδοση» -

Πατσαρούχας Ευάγγελος, μέλος του Συνδέσμου Σαρακατσαναίων Ν. Φθιώτιδας «Ο ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗΣ» 

9. «Η κρίση των Συλλόγων και τρόποι αντιμετώπισής της» -

Ζήγος Πέτρος, μέλος Συλλόγου Σαρακατσαναίων Θεσπρωτίας.

10. «Πανελλήνιο Αντάμωμα Σαρακατσαναίων & Περιφερειακά Ανταμώματα» -

Μάνδαλος Χρυσοβαλάντης, Πρόεδρος Συνδέσμου Σαρακατσαναίων Ν. Φθιώτιδας «Ο ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗΣ».  

Παραβρέθηκαν στο συνέδριο και απηύθυναν χαιρετισμό οι βουλευτές Πρέβεζας κ.κ. Στέργιος Γιαννάκης (ΝΔ), ο οποίος μετέφερε το χαιρετισμό και την εκτίμηση του Ηπειρώτη Προέδρου της Βουλής των Ελλήνων κ. Κ. Τασούλα, και Κώστας Μπάρκας ( ΣΥΡΙΖΑ), οι δήμαρχοι Πρέβεζας κ. Ν. Γεωργάκος, Ζηρού κ. Ν. Καλαντζής και Πάργας κ. Ν. Ζαχαριάς καθώς και ο πρώην υφυπουργός και πρώην βουλευτής Θεσπρωτίας της ΝΔ κ. Αντ. Μπέζας.

Παραβρέθηκαν επίσης περιφερειακοί και δημοτικοί σύμβουλοι. Χαιρετισμό έστειλε ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Νικοπόλεως και Πρεβέζης Χρυσόστομος και ο αντιπεριφερειάρχης κ. Στράτος Ιωάννου.

Τις εργασίες του συνεδρίου διηύθυνε, σύμφωνα με το καταστατικό, ο Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της Ομοσπονδίας κ. Γ. Μουτσιάνας.

Οι εργασίες του στέφτηκαν από επιτυχία, διότι ήταν ένα συνέδριο ιδεών και προτάσεων, χωρίς αντιπαλότητες και αποκλεισμούς. Ήταν συνέδριο ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ  των σαρακατσαναίων.