Ο τελευταίος επιβάτης

 Γράφει η Κανάκη Κατερίνα – Ψυχολόγος 

Μία θέση ισχύος, η επιρροή κι ο επιβάτης που πάλεψε όχι για τη θέση του στο πλοίο, αλλά για την ίδια του τη ζωή. 

 

Ένας επιβάτης τρέχει να προλάβει το πλοίο του, που μόλις έχει ξεκινήσει. Ανεβαίνει με προσπάθεια στον καταπέλτη που τον «υποδέχονται» δυο υπάλληλοι. Τον σπρώχνουν να κατέβει. Υπάρχει ένταση ανάμεσα στα σώματά τους. Ο επιβάτης παλεύει για τη θέση του, όχι στο πλοίο αλλά τώρα για τη ζωή. Φαίνεται να τον σπρώχνουν στη θάλασσα. Το πλοίο συνεχίζει την πορεία του. Ένας άνθρωπος νεκρός. 

Άλλο ένα τραγικό γεγονός που αυξάνει τον θυμό της κοινωνίας. Άλλη μια ευκαιρία για κοινωνική συσπείρωση, άλλη μια φορά με κοινό παρανομαστή το αίσθημα του θυμού. Θυμό απέναντι στους υπαλλήλους; Στην κοινωνία και στους κανόνες που έχουμε υιοθετήσει; Οι απαντήσεις πολλές. Μπορούμε όμως να εξηγήσουμε ως ένα βαθμό την συμπεριφορά των υπαλλήλων του πλοίου απ’ τη ματιά της κοινωνικής ψυχολογίας; 

Δύο εργαζόμενοι πλοίου, μόνοι τους στον καταπέλτη. Θα μπορούσε η συμπεριφορά του ένα να επηρεάσει τη συμπεριφορά και την στάση του άλλου; Η απάντηση σύμφωνα με την κοινωνική ψυχολογία είναι ναι και αφορά το φαινόμενο της κοινωνικής επιρροής. Σύμφωνα με αυτό, οι στάσεις, οι πεποιθήσεις ή η συμπεριφορά ενός ατόμου διαφοροποιούνται λόγω της παρουσίας ή της δράσης των άλλων. Η κοινωνική επιρροή στηρίζεται στην έμφυτη ανάγκη του ατόμου να νιώθει πως ανήκει σε μια ομάδα, μια ανάγκη που πολλές φορές τον ωθεί σε συμπεριφορές επικίνδυνες ή κατακριτέες απλά και μόνο για να ταιριάζει. Έτσι συμμορφώνεται , δηλαδή αλλάζει την συμπεριφορά του για να επιβιώσει σε μια πραγματική ή κοινωνική πίεση.  

Θα μπορούσε ο υπάλληλος που δεν ήταν τόσο «ενεργός» στη διαμάχη με το θύμα να αντιδράσει και να σταματήσει τον συνάδελφό του; Ναι. Όμως εκείνη τη στιγμή η συμμόρφωση στην ομάδα του «διέταζε» κάτι άλλο. Πολλές φορές σαν άνθρωποι, σαν μονάδες, έχουμε απόψεις που όταν είμαστε μόνοι μας τις στηρίζουμε, όμως δημόσια τις απορρίπτουμε για να ταιριάξουμε με μια ομάδα. Δηλαδή αλλάζει τα «πιστεύω» του για να συμφωνήσει με την ομάδα. Ακόμα και αν αυτό θέτει έμμεσα ή άμεσα κάποιον σε κίνδυνο. 

Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης πώς ο άνθρωπος ταυτίζεται με τον κοινωνικό του ρόλο και με βάση αυτή την ταύτιση ορίζει και την συμπεριφορά του. Σε αυτό το δυστύχημα, οι δύο εργαζόμενοι είχαν μια θέση ισχύος απέναντι στον άτυχο άνδρα, μια θέση εξουσίας. Τους είχαν δοθεί οδηγίες σχετικά με αυτή την θέση, για τα δικαιώματά τους, τις υποχρεώσεις τους (πχ να μην αφήσουν κάποιον να ανέβει στο πλοίο καθυστερημένα) αλλά και τις κυρώσεις αν δε συμμορφώνονταν σε αυτόν. Η κοινωνία αναγνωρίζει εύκολα όταν κάποιος ανταποκρίνεται επιτυχώς σε κάποιο κοινωνικό ρόλο ή όταν κάποιος δεν ανταποκρίνεται. Εκείνη τη στιγμή, εργαζόμενοι του πλοίου ήταν «καλοί εργαζόμενοι» για την εταιρία τους, καθώς ανταποκρίθηκαν στον κοινωνικό τους ρόλο, ανεξάρτητα αν αυτός ήταν ηθικά σωστός. 

Οι παραπάνω πληροφορίες έρχονται ως μια προσπάθεια να εξηγηθεί με κάποιο τρόπο το ερώτημα «πως το έκαναν, γιατί;» όμως σε καμία περίπτωση δε γίνεται ανάλυση της προσωπικότητας των δύο ατόμων που κατηγορούνται άμεσα ούτε έχει σκοπό να μειώσει το συμβάν ή να δικαιολογήσει τους θύτες. Είναι μια προσπάθεια να εξηγήσουμε τι μπορεί να οδήγησε σε αυτή τη συνθήκη απ’ τη ματιά της κοινωνικής ψυχολογίας. Το αποτέλεσμα όμως παραμένει τραγικό και μας βάζει σε διαδικασίες να συλλογιστούμε εμείς με τον εαυτό μας, αν και σε ποιο βαθμό μπορεί να αλλάξει η στάση μας απέναντι σε αυτά τα γεγονότα. 

  

Κανάκη Κατερίνα – Ψυχολόγος 

Κέντρο συμβ/κής & ψυχ/πείας InterNus