28η Οκτωβρίου: Πώς γιορτάστηκε η πρώτη επέτειος (28 Οκτωβρίου 1941)

 Στην Ελλάδα, σε αντίθεση με άλλα κράτη, δεν γιορτάζεται τόσο ο τερματισμός του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά η είσοδος της χώρας στη μεγάλη αναμέτρηση με τις δυνάμεις του Άξονα

Η πρώτη επέτειος της «28ης Οκτώβρη 1940» βρήκε την Ελλάδα υπό τριπλή φασιστική κατοχή. Συγκεκριμένα, η χώρα είχε χωριστεί σε τρεις ζώνες κατοχής: Τη γερμανική, την ιταλική και τη βουλγάρικη.

Η γερμανική ζώνη περιλάμβανε την Κρήτη (εκτός της Σητείας), την Αττική και τα νησιά του Αργοσαρωνικού, τις Κυκλάδες, τις Σποράδες και τα νησιά του αρχιπελάγους, τα 2/3 του Νομού Εβρου, την Κεντρική και Δυτική Μακεδονία (Νομοί: Ημαθίας, Θεσσαλονίκης, Κιλκίς, Πέλλης, Φλώρινας, Χαλκιδικής πλην του Αγίου Ορους, 1/2 του Νομού Καστοριάς, 2/3 του Νομού Κοζάνης, μια λωρίδα του Νομού Πιερίας, 1/5 του Νομού Σερρών).

Η ιταλική ζώνη περιλάμβανε τα νησιά του Ιονίου, την Πελοπόννησο, την Ηπειρο, τη Θεσσαλία (εκτός από τις Β. Σποράδες), τη Στερεά και την Εύβοια, τμήμα της Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας (Νομός Πιερίων, πλην μίας λωρίδας βορείως του Αλιάκμονα, 1/2 του νομού Καστοριάς, 1/3 του Νομού Κοζάνης) και την περιοχή της Σητείας στην Κρήτη.

Τέλος, η βουλγάρικη ζώνη περιλάμβανε τη Θράκη (Νομοί Ροδόπης, Ξάνθης και 1/3 του Νομού Εβρου), την Ανατολική Μακεδονία (Νομοί Καβάλας, Δράμας και 4/5 του Νομού Σερρών).

Μια ιδιαιτερότητα στις ζώνες κατοχής υπήρχε στην Αθήνα, όπου, μαζί με τις γερμανικές, υπήρχαν και ιταλικές δυνάμεις και υπηρεσίες.

Πολλοί διερωτώνται πώς έγινε να επικρατήσει μια τέτοια συνήθεια και πώς κατέληξε να αναχθεί σε Εθνική Επέτειο και Εορτή. Η αλήθεια είναι ότι ο πρώτος εορτασμός έγινε μέσα σε συνθήκες σκληρής ναζιστικής κατοχής, στις 28 Οκτώβρη 1941, με τη συμπλήρωση ενός χρόνου από το «Όχι».

Ο εορτασμός πήρε τη μορφή αντικατοχικών διαδηλώσεων. Επίκεντρό του ήταν η Αδούλωτη Αθήνα.

«Για τον αγωνιστικό γιορτασμό της πρώτης επετείου της 28 του Οχτώβρη ο Γιώργης Τρικαλινός γράφει: Ήταν τέλη του Σεπτέμβρη με αρχές του Οχτώβρη του 1941 στην Αθήνα. Σ’ ένα σπίτι της Κυψέλης μαζευτήκαμε τα μέλη του Γραφείου της ΚΕ της ΟΚΝΕ, για να συζητήσουμε για το πως θα ‘πρεπε να γιορτάσουμε την πρώτη επέτειο της 28 του Οχτώβρη. ΄Έγινε πολλή συζήτηση. Κράτησε, απ’ όσο θυμάμαι, πάνω από τέσσερις ώρες. Και ήταν δικαιολογημένη αυτή η παράταση της συζήτησης. ΄Ηταν η πρώτη φορά που θα γιορτάζαμε τη μέρα αυτή στην Αθήνα, κάτω από καθεστώς κατοχής και η πρώτη ανοιχτή εκδήλωση ενάντια στους Γερμανοϊταλούς καταχτητές. Και οι δυνάμεις του άξονα εκείνη την εποχή ήταν πανίσχυρες, κατείχαν όλη σχεδόν την Ευρώπη. Στο ανατολικό μέτωπο προχωρούσαν με γρήγορους ρυθμούς. Είχαν καταλάβει ένα μεγάλο μέρος της Ευρωπαϊκής Ρωσίας και προχωρούσαν να καταλάβουν τη Μόσχα. 

Ακόμα από την πρώτη ημέρα οι Γερμανοϊταλοί φασίστες καταχτητές στην Ελλάδα δεν σταμάτησαν να μεταδίδουν ανακοινώσεις – απαγορεύεται για την κυκλοφορία, για τις συγκεντρώσεις, για την κατοχή όπλων κ.λπ. με σκοπό να σπάσουν το φρόνημα του λαού και της νεολαίας. Και όλα αυτά ήταν φυσικό να έχουν κάποια επίδραση στο λαό, που φαινόταν στην αρχή λίγο φοβισμένος, λίγο μουδιασμένος. Γι’ αυτό και μεις είμαστε λίγο δισταχτικοί, λίγο επιφυλαχτικοί για την επιτυχία της εκδήλωσης.Αλλά τελικά αποφασίσαμε ομόφωνα να την κάνουμε στην πλατεία Συντάγματος, μπροστά στον ΄Άγνωστο στρατιώτη και την ευθύνη για την οργάνωσή της να την αναλάβουν οι οργανώσεις μας της Κομμουνιστικής Νεολαίας των φοιτητών.

Τότε στους φοιτητές λειτουργούσαν οργανώσεις της ΟΚΝΕ, και είχαν αρχίσει να καταπιάνονται με τα προβλήματα των φοιτητών. Υπήρχαν αχτιδικές οργανώσεις στο Πανεπιστήμιο, στο Πολυτεχνείο, στην Ανωτάτη Εμπορική, στην Πάντειο, στον Οίκο του φοιτητή. Είχε συγκροτηθεί και καθοδηγητικό Όργανο για όλους τους σπουδαστές, που το λέγαμε Γραφείο της ΟΚΝΕ της Σπουδάζουσας.΄Ύστερα από λίγες μέρες, το Γραφείο αυτό της ΟΚΝΕ συζήτησε μέσα σε ατμόσφαιρα αγωνιστικού ενθουσιασμού, την πρόταση του Γραφείου της ΚΕ της ΟΚΝΕ και τη δέχτηκε ομόφωνα. Καθορίστηκε οργανωτική επιτροπή της εκδήλωσης, η οποία σε λίγες μέρες πήρε μια σειρά αποφάσεις για την καλύτερη οργάνωση και προετοιμασία της εκδήλωσης. Αμέσως άρχισε η ζύμωση στις διάφορες σχολές: στη Νομική Σχολή στην οδό Σίνα, στο Χημείο, στη Λέσχη, στο Πολυτεχνείο, στην Ανωτάτη Εμπορική, στο συσσίτιο που βρισκόταν στα Πευκάκια, απέναντι από τη Γερμανική εκκλησία κ.λπ. παντού όπου υπήρχαν και ζούσαν φοιτητές. Διάφοροι ομιλητές, σ’ όλες σχεδόν τις αίθουσες διδασκαλίας, ανεβασμένοι στις καρέκλες, στους τοίχους των παραθύρων, είτε ακόμα και σηκωμένοι στα χέρια, τόνιζαν τη σημασία της 28 του Οχτώβρη και την ανάγκη να γιορταστεί από τους ΄Ελληνες, από τη νεολαία.

Εκεί που κυριολεχτικά χαλούσε ο κόσμος ήταν ο χώρος του φοιτητικού συσσιτίου, γιατί εκεί συγκεντρώνονταν και η μεγαλύτερη μάζα των φοιτητών. Συνάμα γέμιζαν οι διάφοροι φοιτητικοί χώροι από χιλιάδες μικρά χειρόγραφα τρικ, που τα έγραφαν όλη τη νύχτα συνεργεία φοιτητών, γιατί μέχρι τότε οι φοιτητικές οργανώσεις της ΟΚΝΕ δεν είχαν εξασφαλίσει πολύγραφο ή τυπογραφείο. Και τα έγραφαν με κάτι όμορφα γράμματα, κεφαλαία ή πεζά, που ήταν καλύτερα από τα τυπογραγραφημένα ή τα πολυγραφημένα. Ήταν τέτοιος ο πατριωτικός αγωνιστικός ενθουσιασμός, που είχε παρασύρει ακόμη και τους επιφυλαχτικούς και δισταχτικούς.

Την παραμονή της 28 του Οχτώβρη, oι αρχές της κατοχής μετάδιναν από το ραδιόφωνο, δημοσίευαν στις εφημερίδες και είχαν τοιχοκολλήσει και στα κεντρικά σημεία της Αθήνας και των άλλων πόλεων της Ελλάδας ανακοινώσεις με τις οποίες απαγόρευαν τις συγκεντρώσεις και τις κάθε είδους εκδηλώσεις την ημέρα αυτή, με ποινή επί τόπου εκτέλεσης κ.λπ. Παράλληλα σ’ όλους τους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας: στην Πατησίων, 3ης Σεπτεμβρίου, Αθηνάς, Σταδίου, Πανεπιστημίου, Ακαδημίας κ.λπ. στις κεντρικές πλατείες, Ομόνοιας, Κάνιγγος, Κλαυθμώνος, Λαυρίου, κ.λπ. κυκλοφορούσαν περίπολοι από Ιταλούς, ιδιαίτερα καραμπινιέρους. Πότε πότε έκανε την εμφάνισή του και κανένα ελαφρό τανκ. Και όμως τα φοιτητικά νιάτα αψήφησαν όλα αυτά τα μέτρα των γερμανοϊταλών καταχτητών.

Από την οργανωτική επιτροπή σαν τόποι προσυγκέντρωσης είχαν καθοριστεί διάφοροι χώροι γύρω από την Πλατεία Συντάγματος, όπου θα γινόταν η κεντρική εκδήλωση. Κι αυτή είχε οριστεί να γίνει στις 11 το πρωί, ενώ οι προσυγκεντρώσεις στις 10.30. Σαν τόποι προσυγκέντρωσης είχαν οριστεί η πλατεία Σκουφά – στο Κολωνάκι, το άγαλμα του Κολοκοτρώνη, τα Προπύλαια του Πανεπιστημίου, η Πλατεία Μητροπόλεως κ.λπ.

Από πολύ νωρίς άρχισαν να καταφθάνουν στους τόπους της προσυγκέντρωσης οι πρώτες ομάδες των φοιτητών μαζί με εργάτες, μαθητές και άλλους εργαζόμενους. Με τα νοήματα γίνονταν οι συνεννοήσεις και έπειτα σκορπούσαν από εδώ και από εκεί για να μη γίνονται αντιληπτοί από τα ελληνόφωνα όργανα των καταχτητών και τα ιταλικά περίπολα. 

Την καθορισμένη στιγμή ένα σφύριγμα και μια φωνή “πατριώτες” έκανε όλες τις σκόρπιες παρέες να συγκεντρωθούν γύρω από τον ομιλητή, που σηκωμένος στα χέρια έλεγε δυο λόγια για τις 28 του Οκτώβρη και καλούσε τους συγκεντρωμένους να πάνε ομαδικά στον Άγνωστο Στρατιώτη, για να καταθέσουν στεφάνια γι’ αυτούς που έπεσαν για τη λευτεριά και την ανεξαρτησία της πατρίδας. 

Αμέσως ξεδιπλώνονταν οι ελληνικές σημαίες που ανέμιζαν περήφανα, ενώ οι νέοι αψηφούσαν τους καταχτητές και τα ντόπια όργανά τους και η πλατεία και οι γύρω δρόμοι αντηχούσαν από τις ζητωκραυγές και τον εθνικό ύμνο. Και τότε ξεκινούσαν όλες οι φάλαγγες από τους διάφορους τόπους προσυγκέντρωσης προς το Σύνταγμα και τον Άγνωστο Στρατιώτη. 

Στις 11 ακριβώς έβλεπες να καταφθάνουν οι φάλαγγες από τους διάφορους τόπους προσυγκέντρωσης με τις ελληνικές σημαίες μπροστά, άλλες να κατηφορίζουν από τη λεωφόρο Κηφισίας, άλλες ν’ ανηφορίζουν από την Πανεπιστημίου, τη Μητρόπολη κ.λπ. Χιλιάδες και χιλιάδες φοιτητές, μαθητές, εργάτες, είχαν πλημμυρίσει την πλατεία Συντάγματος. Διάφοροι ομιλητές πήραν το λόγο και μίλησαν για τη σημασία της 28 του Οχτώβρη, άλλοι κατάθεσαν στεφάνια στον Άγνωστο Στρατιώτη, ενώ οι συγκεντρωμένοι ζητωκραύγαζαν για τη λευτεριά και την ανεξαρτησία της πατρίδας και έψαλλαν τον εθνικό ύμνο.

Εκεί για πρώτη φορά ακούστηκε το σύνθημα “θάνατος στο φασισμό – λευτεριά στο λαό”, που έγινε κατοπινά κεντρικό σύνθημα όλων των αντιστασιακών οργανώσεων. Ο ενθουσιασμός και η αγωνιστικότητα που κυριαρχούσαν κείνες τις στιγμές ήταν κάτι το αφάνταστο, κάτι που δεν μπορεί να διατυπωθεί στο χαρτί. Όλοι συνεπαρμένοι φώναζαν για τη λευτεριά και την ανεξαρτησία της πατρίδας μ’ όλη τη δύναμη της ψυχής τους, αγκαλιάζονταν, φιλιούνταν, εύχονταν ο ένας στον άλλον καλή ανάσταση.Μπροστά στον όγκο των συγκεντρωμένων -που θα ήταν πάνω από 5.000- δεν τόλμησαν να επέμβουν οι χαφιέδες και καραμπινιέροι για να διαλύσουν τη συγκέντρωση. Έκαναν μεταβολή και φεύγανε με βήμα ταχύ προς κατεύθυνση αντίθετη απ’ αυτήν που είχαν έρθει. Ωστόσο, ειδοποιήθηκε η ιταλική καβαλλαρία που άρχισε να χτυπάει τους διαδηλωτές. Οι νέοι τους υποδέχτηκαν με το γνωστό σύνθημα “αέρα” και με ζητωκραυγές υπέρ της Ελλάδας και ενάντια στους Ιταλούς φασίστες. Προς στιγμήν οι καραμπινέροι έκαναν πίσω. Αλλά ξαναεπιτέθηκαν. Σκληρές συγκρούσεις έγιναν και άγριες σκηνές ξετυλίχτηκαν για πολλή ώρα στην Πλατεία Συντάγματος και στις γύρω παρόδους ανάμεσα στους άοπλους φοιτητές και στους πάνοπλους Ιταλούς. 

Πολλοί φοιτητές τραυματίστηκαν ή ποδοπατήθηκαν από τα άλογα. Μα οι φοιτητές της Αθήνας, οι νέοι της Ελλάδας κέρδισαν μια μεγάλη μάχη, μια μεγάλη νίκη, την πρώτη νίκη στους δρόμους της Αθήνας, που ήταν και η πρώτη μαζική εκδήλωση στην κατεχόμενη Ελλάδα και ίσως ίσως και η πρώτη σ’ όλη την κατεχόμενη Ευρώπη ενάντια στα φασιστικά τέρατα». 

(«Ιστορία της Εθνικής Αντίστασης 1940 – 1945», εκδόσεις «Αυλός», σελ. 324 – 326)

ΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΤΗΣ ΕΠΕΤΕΙΟΥ

Στην εφημερίδα ΛΕΥΤΕΡΙΑ, όργανο της Επιτροπής Πόλης (σ.σ. ΚΟΑ) της ΚΕ του ΚΚΕ, που κυκλοφόρησε λίγες μέρες πριν από την πρώτη επέτειο του «ΟΧΙ», διαβάζουμε «Στις 28 Οχτώβρη του 1940, οι Ιταλοί φασίστες, απρόκλητα, ύπουλα, πριν ακόμα λήξει το δίωρο τελεσίγραφο που επέδωσε ο πρεσβευτής τους στις 2 τα ξημερώματα, εισέβαλαν στη χώρα μας. Σύσσωμος ο Ελληνικός Λαός, σ’ έναν υπέροχο εθνικο-απελευθερωτικό συναγερμό, τους απέκρουε, τους τσάκιζε στην Πίνδο, τους έριχνε πέρα από τα ελληνικά σύνορα. Πρωτόγονα οπλισμένοι, με σκισμένες αρβύλες, πεινασμένοι, μέσα στις βροχές, τα χιόνια και τις παγωνιές των άγριων Ηπειρωτικών και Αλβανικών βουνών, οι Έλληνες φαντάροι, οι τσολιάδες, οι εθελοντές της Κύπρου και της Δωδεκανήσου, κράτησαν τους θρασύδειλους Ιταλούς φασίστες μακριά απ’ τα ιερά Ελληνικά χώματα, κέρδισαν μια σειρά νίκες, πρόστεσαν νέες σελίδες δόξας στην ιστορία της χώρας μας. Κι αν στο τέλος υποδουλωθήκαμε είναι γιατί σ’ ενίσχυση του Ιταλού φασίστα επιδρομέα ήρθε ο Γερμανός πάτρωνάς του. Είναι ακόμα γιατί σ’ όλο το διάστημα του ιταλοελληνικού πολέμου κι έπειτα του γερμανοϊταλοελληνικού συνεχίσαμε να κρατιόμαστε υπόδουλοι εσωτερικά, απ’ το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, ενώ οι προδότες πεμπτοφαλαγγίτες, οι διάφοροι Τσολάκογλου, Μπάκοι και Σία, κρατιόντουσαν στις πιο υπεύθυνες θέσεις.

Απ’ τις 27 τ’ Απρίλη, με την κατάληψη της Αθήνας απ’ τους Γερμανούς, ο λαός μας ζει σκλάβος. Χιλιάδες είναι οι δολοφονημένοι. Δεκάδες χιλιάδες οι κλεισμένοι στις φυλακές και στα στρατόπεδα συγκέντρωσης στο εξάμηνο αυτό διάστημα. Η πείνα, η αθλιότητα, η φυματίωση βασιλεύουν απ’ τη μίαν άκρη της Ελλάδας μας ως την άλλη. Τίποτα δε μας αφήνουν οι φασίστες επιδρομείς. Στάρι, λάδι, όσπρια, ρύζι, σταφίδα, σύκα, ρούχα, έπιπλα, όλα μας τα παίρνουν. Οι υπόδουλοι λαοί πρέπει να απομυζηθούν στο έπακρο για να ικανοποιηθούν οι επισιτιστικές και άλλες ανάγκες της Γερμανίας και Ιταλίας και να συγκρατηθεί το εσωτερικό μέτωπο του άξονα. Κοντά σ’ αυτό ο ελληνικός και κάθε άλλος λαός πούχει υποδουλωθεί στον άξονα πρέπει με μια πρωτοφανή εξαθλίωση να οδηγηθεί σ’ ένα τέτοιο βαθμό εξάντλησης που νάναι ανίκανος για οποιαδήποτε αντίσταση.

Απέναντι στον κίνδυνο αυτόν εξόντωσης της φυλής μας, άλλη διέξοδος δεν υπάρχει απ’ τη συγκέντρωση όλων των εθνικών δυνάμεων στο Εθνικοαπελευθερωτικό Μέτωπο και τον οργανωμένο αγώνα άμεσα για ψωμί, λάδι, όσπρια, γάλα, αυγά για τα παιδιά, για συσσίτια στις επιχειρήσεις και τις εργατικές συνοικίες, για το σταμάτημα της ληστείας του τόπου μας από τις φασιστικές δυνάμεις κατοχής κλπ.

Στον αγώνα αυτόν γύρω απ’ τα καθημερινά αυτά ζητήματα, απ’ τα οποία κυριολεκτικά σήμερα εξαρτιέται η ύπαρξη της φυλής μας, θα πραγματοποιηθεί η συγκέντρωση των εθνικών δυνάμεων και συγχρόνως θα ετοιμασθεί το νέο μαχητικό πνεύμα εξόρμησης για το εθνικό ξεσκλάβωμα. Στον αγώνα αυτόν τον κοινό εμείς οι κομμουνιστές δίνουμε όλες μας τις δυνάμεις.

Η Κεντρική Οργανωτική Επιτροπή του ΕΑΜ όρισε σύγχρονα το διάστημα ως τις 28 του Οχτώβρη του 1941 σαν περίοδο του νέου Εθνικο-Απελευθερωτικού ξεκινήματος. Η απόφασή της αυτή πρέπει να γίνει πράξη. Ανεβάζοντας από μέρα σε μέρα το απεργιακό κίνημα που αρχίνησε, κινητοποιώντας με την κάθε δυνατή, για την κάθε περίπτωση, μορφή το λαό μας, πρέπει στις 28 του Οχτώβρη με απεργίες, σταμάτημα της δουλειάς, επιβράδυνση των ρυθμών, πεταχτές συγκεντρώσεις κλπ. να δείξουμε ότι κι αν υποδουλωθήκαμε δεν υποταχτήκαμε όμως στον κατακτητή. Ότι κρατάμε ακμαίο το εθνικοαπελευθερωτικό μας φρόνημα. Ότι αν θέλουμε να ζήσουμε, το θέλουμε για να καταχτήσουμε τη λευτεριά μας και να γίνουμε αφέντες στο σπίτι μας. Κι αυτό θα γίνει γιατί το θέλουμε. Θα γίνει γιατί είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου για τη φυλή μας».

πηγή alfavita.gr